شیراز در 22 بهمن 1357

به گزارش حافظ خبر به نقل از پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سرانجام‌ در روز 22 بهمن‌، رژیم‌ 2500 ساله‌ شاهنشاهی‌ سقوط‌ كرد. در این‌ روز تاریخی‌، مردم‌ سراسر ایران‌ به‌ شكرانه‌‌ این‌ پیروزی‌ بزرگ‌ و بی‌نظیر، به‌ خیابان‌ها ریختند و به‌ جشن‌ و شادی‌ ‌ پرداختند. در نوشتار حاضر تظاهرات و مشارکت شهرهای مختلف کشور مورد بررسی قرار می‌گیرد:
تسخیر كلانتری‌های شهر شیراز در 22 بهمن 1357
از سوی كمیته‌ هماهنگی تظاهرات از مردم شیراز خواسته شد تا در روز 22 بهمن در صحن شاهچراغ گرد آیند. از صبح روز مزبور بلندگویی در سطح شهر مردم را به اجتماع در شاهچراغ فرا می‌خواند. بدین‌ترتیب درحالی ‌كه شهر به‌صورت نیمه ‌تعطیل درآمده بود، جمعیت انبوهی در حرم شاهچراغ و خیابان‌های اطراف اجتماع كردند. در این اجتماع رجبعلی طاهری به سخنرانی پرداخت. آن‌ها علاوه بر این عده‌ای از مردم به‌ ویژه جوانان حاضر در تجمع شاهچراغ را در صفوف منظم آماده كرده و درحالی‌كه آنان شعار: «تهران جنگ است، خاموشی ننگ است» سر می‌دادند، مانند رژه‌ نظامیان پاهای خود را به زمین می‌كوبیدند.
از این رو راهپیمایی از حرم شاهچراغ و مسجد شهدا (نو) به طرف فلكه‌ مصدق آغاز شد. در بین راه گردانندگان تظاهرات از طریق بلندگو به جمعیت تظاهركننده اعلام كردند كه جهت خلع سلاح به سمت كلانتری‌ها حركت نمایند.  هنوز سخنان فرد اعلام‌كننده به پایان نرسیده بود كه مردم به سرعت به طرف نزدیك‌ترین كلانتری شیراز یعنی كلانتری3 به حركت درآمدند. رجبعلی طاهری در این ارتباط می‌گوید:
«حركت مردم در راهپیمایی امروز مانند هر روز نبود، امروز به صورت نیمه ‌دو و به صورت دو بود. یعنی با سرعت كه من هرچه سعی كردم خود را برسانم، [نتوانستم] فاصله‌ كلانتری تا شاهچراغ 400 الی 500 متر بیشتر نبود، نرسیدم. وقتی به كلانتری 3 رسیدیم، دیدم آن‌ها هم زود تسلیم شده بودند و بدون درگیری الحمدلله آنجا تمام می‌شود.»
با تصرف كلانتری3 و به دست افتادن سلاح‌های آن به دست مردم، تظاهركنندگان با استفاده از سلاح‌های مزبور به كلانتری‌های 4، 2، 5 و 7 یورش بردند كه تقریباً بدون درگیری همه‌ كلانتری‌های مزبور به تصرف مردم درآمد.  گویا افراد كلانتری‌های مزبور با اطلاع از سقوط كلانتری 3 قبل از رسیدن مردم به مراكز مزبور، ساختمان‌ها را ترك كرده و سلاح‌های خود را به مركز پیاده منتقل كرده بودند. بدین‌ترتیب درگیری‌ها به مقابل مركز شهربانی‌های فارس واقع در فلكه‌ شهرداری و كلانتری 1 كشیده شد.
 
درگیری شدید مسلحانه و تسخیر مركز شهربانی‌های فارس
ساختمان مركز شهربانی در میدان شهرداری، مقابل موزه‌ پارس در ارگ كریم‌خانی واقع شده بود. مأموران بر برج‌های ارگ بر روی پشت‌بام ساختمان نیز سنگربندی كرده بودند، لذا در هنگام یورش تظاهركنندگان به شهربانی، مأموران مزبور مبادرت به تیراندازی كردند. در اثر تیراندازی پی‌درپی آن‌ها عده‌ای از مردم به شهادت رسیدند و برخی نیز مجروح شدند. نیروهای مردمی نیز متقابلاً به تیراندازی پرداختند. علاوه بر سلاح‌هایی كه از كلانتری‌های دیگر به ‌دست مردم افتاده بود، عده‌ای از افراد ایل قشقایی مسلح به تفنگ برنو، كه از فیروزآباد به شیراز آمده بودند، به علت مهارت در تیراندازی نقش عمده‌ای در این درگیری ایفا نمودند.
علاوه بر این، یكی از پرسنل ارتش با یك دستگاه تانك از مركز زرهی شیراز به كمك مهاجمان آمده  و با پیوستن حدود 150 نفر از افراد مسلح نیروی هوایی و همافران به مردم، حمله به شهربانی شدت گرفت. سایر مردم نیز با پرتاب كوكتل مولوتف و سنگ، مأموران شهربانی را مورد حمله قرار دادند. بدین‌ترتیب پس از حدود 5 ساعت نبرد مسلحانه بین طرفین، در رأس ساعت 4 بعدازظهر مركز شهربانی فارس به تصرف مردم درآمد. یكی از شاهدان عینی در ارتباط با چگونگی تصرف ساختمان شهربانی نقل می‌كند: «به دلیل سنگربندی و مشرف بودن مأموران شهربانی، تیراندازی به سوی آنان به سختی صورت می‌گرفت، لذا یكی از افراد ایل قشقایی كه مدتی نیز در خارج از كشور آموزش‌های ویژه‌ چریكی دیده بود با بالا رفتن از دیوار یكی از ساختمان‌های مجاور توانست بر تیراندازان مزبور اشراف پیدا كرده با تیراندازی افراد مزبور را به هلاكت برساند. پس از این واقعه و شدت یافتن حملات مردم، مأموران شهربانی به ناچار تسلیم شدند.»
برخی از مأموران شهربانی به‌ وسیله‌ مردم دستگیر شده و به محل استقرار كمیته‌ هماهنگی تظاهرات شیراز و منازل آیت‌الله محلاتی و آیت‌الله دستغیب منتقل شدند. در پی مجروح شدن گروه زیادی از مردم، كلیه‌ طبقات با همكاری و كوشش فراوان به جمع‌آوری لوازم بهداشتی و دارویی پرداختند و در زمان كوتاهی محوطه‌ بیمارستان‌ها مملو از كمك‌های درمانی و دارویی مردم شد. در شهر جنب‌وجوش خاصی دیده می‌شد و هر كس در حد توانایی خود به كمك آسیب‌دیدگان می‌شتافت. بیمارستان‌های نمازی، سعدی، شیراز، شهریار، ثریا و فاتح‌نژاد محل استقرار و اسكان مجروحین و مصدومین شده بود.
براساس گزارش مطبوعات در جریان درگیری مركز شهربانی فارس تعدادی از مأموران كشته و مجروح شدند و از مردم نیز 42 نفر شهید و در حدود 421 نفر مجروح شدند، لیكن با شهادت عده‌ دیگری از مجروحان در بیمارستان‌ها تعداد شهدا به بیش از 50 تن رسید[2].