او انقلاب اسلامی را رستاخیز تاریخی انسان و یک توبه ی تاریخی بعد از قرن ها هبوط می نامید. انقلابی که غایات آن هرگز اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیست، بلکه انقلابی فرهنگی است؛ آن هم در جهانی که به صورت یک دهکده با یک فرهنگ واحد یعنی فرهنگ غرب، درآمده است.
برای سید شهیدان اهل قلم؛
از «رستاخیز تاریخی انسان» تا «توبه تاریخی پس از قرن ها هبوط»/ شهید آوینی به ماهیت انقلاب اسلامی چگونه می نگریست؟
تاریخ انتشارپنجشنبه ۲۰ فروردين ۱۳۹۴ ساعت ۱۸:۵۷
ایستگاه عزیمت رویکرد و نگاه آوینی به انقلاب را باید بر مؤلفه های بنیادین اندیشه و آرایش بنا کرد؛ اعتقاد به مبانی و آموزه هایی اسلامی که در پی تحولی عمیق در وی جان گرفته بود. شهید آوینی خود محصول سیری از تفکر در مبادی فلسفی بود. بنابراین «تحول» مفهومی مثبت در اندیشه ی وی بود. تحول در باطن رکنی اصلی است که از نظر وی تحول ظاهری را نیز در پی خواهد داشت. در نظر وی، «زندگی فی نفسه ملازم با سکونت، آرامش، امنیت و امکانِ آینده نگری» است؛ بدین معنا که «زندگی بشر ملازم با عاداتی است که او را دعوت به ماندن می کنند»، اما «انقلاب، کوچیدن است».در این نگاه، هرچه بر گستره ی عادات افزوده شود، انقلابی بزرگ تر لازم است و «هرچه عاداتِ ملازم با ماندن عمیق تر و وسیع تر باشد، درد و رنج هجرت و انقلاب بیشتر است.» در نتیجه ی چنین مفروض هایی است که آوینی وسعت مصائب انقلاب جهانی فردا برای بشر را پیش بینی می کند. از منظر وی، درون انسان میلی برای ماندن و میل دیگری هم برای رفتن وجود دارد که البته دومی قوی تر است.
او بشر را اهل عادت می داند که دل به ماندن می سپارد بنابراین تحول تاریخی اش جز از طریق انقلاب ممکن نیست. تغییر دفعی که ناگهانی روی می دهد و همه ی عادات گذشته را در هم می ریزد و بنابراین نمی تواند صورتی مداوم پیدا کند؛ آنچه انقلاب دائمی را به یک آرزوی شیرین، اما دست نیافتنی در نگاه وی تبدیل می نماید. با چنین نگرشی است که به زعم وی، تمدن دعوت به ماندن و سکون و استقرار می کند، درحالی که ذات بشر عین بی قراری و تحول است. او قرار انسان را در بی قراری می بیند؛ چراکه بشر دارالقرار را در بهشتی بیرون از این عالم می جوید و بهشت های زمینی هرچند او را برای زمانی کوتاه بفریبند، نمی توانند که از هجرت معنوی بازش دارند.آوینی این کشش را ماوراءالطبیعی می خواند که «هرگز تعطیل بردار نیست؛ اگرچه ممکن است همچون جزر و مد آب اقیانوس ها، در تبعیت از یک نظم ادواری، شدت و ضعف داشته باشد.» تقابل انقلاب و استقرار، از منظر او تقابل فرهنگ و تمدن است؛ چه اینکه تمدن همان فرهنگ تعین یافته است که در پی استقرار برآمده است. همچنین فرهنگ طالب انقلاب و تمدن طالب استقرار است.[1]افزون بر این ها، آوینی رابطه ی اصول و وصول را انکارناپذیر می داند. این رابطه بدین معناست: «کسی که به حقیقت واصل می شود، اعتقادات درستی هم دارد.» مثال وی برای این امر، امام خمینی (ره) است. آوینی با تأکید بر نقش امام در تحول انقلابی می نویسد: «این می شود که وقتی یک نفر مثل حضرت امامی می آید، کافی است برای اینکه یک دنیا را متحول کند.» مبارزه ی امام با دست های خالی در برابر دنیایی که سیستم های جاسوسی و ضدجاسوسی پیشرفته ای داشت، محوری است که آوینی به آن توجه دارد. وی چنین قابلیتی را به تحول باطنی امام مرتبط می کند؛ چراکه از نظر او وقتی فرد دچار تحول باطنی شود، «خودش همه ی دنیا را متحول می کند، به هیچ وسیله ای هم احتیاج ندارد. آن وقت همه ی قواعد و سنن و اسباب در خدمت آن فرد درمی آید.»[2] او برمبنای آموزه های دینی و انقلابی که از امام خمینی به یادگار داشت، انتظار را در مبارزه محقق می دانست. آوینی تأکید داشت مبارزه برای ظهور آخرین حجت حق، امید به زندگی است. افزون بر این، وی جمع عرفان و مبارزه را میراثی از آموزه های امام محسوب می کرد.[3] با توجه به این موارد، می توان نوع رویکرد و نگاه آوینی را به انقلاب اسلامی تفسیر کرد. انقلاب اسلامی در منظر آوینینخستین محوری که دیدگاه آوینی به انقلاب را نشان می دهد، نوع نگرش وی به امام خمینی (ره) به مثابه ی رهبر انقلاب است. از نظر آوینی، امام از احیاگران حیات باطنی انسان و بنیان گذاران خانه ی حقیقت و انقلاب اسلامی هم ام القرای این عصر است. در منظر وی، امام در جریان انقلاب اسلامی بت های ظاهر و باطن را شکست و با انقلاب اسلامی خانه ی حقیقتی را بنیان نهاد که کعبه ی دل های ناس است؛ ام القراست، بیت عتیق است و اسوه ی قیام ناس که نه شرقی است و نه غربی.[4]آوینی بر این باور است که وجود امام خمینی و برکات وی را تنها کسانی می توانند درک نمایند که در جست وجوی تاریخ تحول باطنی انسان بر کره ی زمین، به تاریخ انبیا رجوع کنند. این ها هستند که امام را بت شکنی از تبار ابراهیم برمی شمرند و در تبیین حقیقت مبارزه اش در برابر طاغوت، به داستان موسی و فرعون در قرآن و برای بیان شیوه ی مبارزه اش، به واقعه ی کربلا اشاره می نمایند.[5][6] آوینی غایت و هدف امام از انقلاب را فراتر از توسعه ی اقتصادی می دانست. در این باره وی چنین نوشته است: «او حتی یک بار هم برای تبیین افعال و سیاست های خویش نگفت که من آمده ام تا ایران را به توسعه ی اقتصادی برسانم.»در منظر آوینی، امام خود را «در برابر احیای حیات باطنی بشر مکلف می دانست و می فرمود که چون باطن انسان حیات یابد، امور مربوط به دنیای او هم اصلاح خواهد شد.»[7] او انقلاب اسلامی را رستاخیز تاریخی انسان و یک توبه ی تاریخی بعد از قرن ها هبوط می نامید. انقلابی که غایات آن هرگز اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیست، بلکه انقلابی فرهنگی است؛ آن هم در جهانی که به صورت یک دهکده با یک فرهنگ واحد یعنی فرهنگ غرب، درآمده است. آوینی فرهنگ حاکم بر جهان را غربت انسان از حقیقت می نامید.[8] در چنین زمینه ای است که انقلاب اسلامی از منظر وی، آغاز یک وضع جدید در دوران حاضر محسوب می شد. او انقلاب اسلامی را طلیعه ی ایجاد تغییری ماهوی در تفکر و نحوه ی نگرش به عالم و به دنبال آن، تغییر نسبت با جهان پیرامون خویش یافته بود. آوینی بر این باور بود که حتی در صورت نبود برهانی برای ظهور انقلاب اسلامی (که او آن را بعثت تاریخی انسان می نامید)، وجود مردی چون حضرت امام کافی بود تا وی باور کند عصر تمدن غرب سپری شده است و تا آن وضع موعود که انسان در انتظار اوست، فاصله ای چندان باقی نمانده است. آوینی حقیقت دین را در وجود انسان هایی می جست که به مقام خلیفه اللهی مبعوث شده اند. بدین جهت فصل الخطاب را انسان کامل و لاغیر می دانست.[9] با توجه به چنین گزاره هایی می توان چنین استنباط کرد که از منظر وی، انقلاب اسلامی برانگیزاننده و تسریع کننده ی فرایند رشد انسان کامل است.وی معتقد بود انقلاب اسلامی ایران با هیچ یک از انقلاب های دیگر دنیا هم جهت و هم غایت نیست، زیرا «اگر علل موجد انقلاب اسلامی ایران هیچ یک از عللی نیست که انسان این روزگار را به تحرکات سیاسی و ایجاد انقلاب کشانده است، آیا می توان انتظار داشت که ثمره ی پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از حکومت های شناخته شده ی دنیای جدید باشد؟» از اینجا آوینی به مرجع متمایز انقلابیون ایران برای تشکیل حکومت می پردازد. از منظر وی، هیچ یک از تجربیات تاریخی بشر، جز حکومت مدینه در صدر تاریخ هجری، قابلیت مرجع بودن برای تشکیل حکومت در ایران را نداشت؛ چراکه موجد انقلاب اسلامی نیز از لحاظ نظری، نظریه ی ولایت فقیه بود که بنیان گذار جمهوری اسلامی، آن را در کتاب «ولایت فقیه» طرح و تفسیر کرده بود. سپس وی نتیجه می گیرد هنگامی که انقلاب اسلامی با سایر انقلاب های جهان نه در علل نظری ایجاد و نه در مرجعیت تاریخی اشتراکی ندارد، نمی توان انتظار داشت اشتراکی در محصول انقلاب، یعنی حکومت برخاسته از انقلاب اسلامی، پیدا شود.[10]آوینی همچنین انقلاب اسلامی را انقلاب در ارزش ها می نامد. وی با تأکید بر اینکه ارزش نیز از آن الفاظی است که به تبع غرب زدگی و از طریق ترجمه ی کتاب های فلسفی غرب زده به زبان ما راه یافته است، می نویسد در انقلابی که با اتکا به نظام فکری مستقلی وقوع یافته است، باید انتظار داشت یک نظام ارزشی تازه ظهور یابد و جایگزین نظام ارزشی گذشته شود. بنابراین در این منظر، اصل «نه شرقی، نه غربی، جمهور اسلامی» در واقع صورت تبلوریافته ی همان تفکری است که انقلاب بر آن متکی بود.[11]در منظر آوینی، اصل «لاشرقیه و لاغربیه» از لوازم ذاتی اسلام و حکومت منتسب به آن است و با تخطی از آن، انقلاب از ماهیت اسلامی خودش دور می شود. آوینی انقلاب اسلامی را نخستین انقلابی می داند که برمبنای این اصل واقع شده است.او می نویسد در جهان امروز، این نخستین بار است که انقلابی برمبنای این اصل «نه شرقی و نه غربی» واقع می شود و در تاریخ ظهور تمدن غرب در این چند قرن، هرگز نمی توان تمدنی را سراغ گرفت که توانسته باشد در برابر هجوم تمدن غربی تاب بیاورد و بعد از پیروزی برای تأسیس نظام حکومتی بر قدرت ها استکباری اتکا نیافته باشد.[12]از اینجا تمایز دیگری میان انقلاب اسلامی ایران با سایر انقلاب های وابسته به غرب و شرق در نگاه آوینی عیان می شود که به تفکر اسلام ناب محمدی مرتبط می گردد؛ چراکه از نظر وی، هیچ تفکری جز اسلام نمی تواند به معنای کامل لفظ، مستقل و غیروابسته باشد.او به انقلاب هایی اشاره دارد که در دوره ی جدید وقوع یافته اند و حتی برخی از آن ها که از نوعی ناسیونالیسم رنگ پذیرفته از دین نشأت گرفته اند، اما به نظر وی نمی توان آن ها را به طور مطلق انقلاب دینی یا انقلاب اسلامی دانست. تمایز دیگر انقلاب اسلامی از سایر انقلاب ها در نگاه آوینی به رهبری پیامبرانه ی امام مربوط است که جز در تاریخ صدر اول اسلام، نظیری نداشته است.[13] وی «تحول انفسی» را عاملی می داند که امام برای آن قیام کرده بود و به آن هم رسید؛ آنچه در نگاه او موجب شد تا همه ی تحولات تاریخی دهه ی شصت هجری معلول همین علت یگانه باشد.[14]در نظرگاه آوینی، انقلاب اسلامی ایران نشان داد که برای مبارزه با قدرت جهنمی استکبار، هرگز نمی توان از همان روشی اقدام کرد که به استکبار تعلق دارد. در چنین بازه ی فکری، شعار مشت و درفش و خون و شمشیر، از عهده ی بیان حقیقت برمی آید. علاوه بر این، قیام عاشورا اسوه ای برای نمایان ساختن راه پیروزی حق بر باطل می گردد. با چنین دیدگاهی است که استدلال می کند اگر جبهه های جنگ ما بر همان سلاح های ساخته ی ابرقدرت ها متکی بود، «هیچ اثری از انقلاب اسلامی در جهان باقی نمی ماند و حتی یادگار آن نیز از کتاب های تاریخ پاک شده بود.» وی سرّ پیروزی انقلاب اسلامی را در جبهه های جنگ با ابرقدرت ها، عدم اتکا به سلاح و اتکا به ایمان خود و امدادهای غیبی برمی شمرد که ایمان مجاری نزول آن ها بود.[15] فرجام سخنانقلاب اسلامی در منظر شهید آوینی اعتبارش را از وقوع تحولی شگرف می گرفت که برمبنای ماهیت اسلام نابش، متمایز از هر انقلابی بود. انقلابی که رهبرش انسانی کامل و فصل الخطاب بود. وقوع انقلاب اسلامی در نگاه آوینی، اثبات وقوع تحول باطنی در رهبر انقلاب بود که تحول ظاهری را در پی داشت. بنابراین انقلاب اسلامی به یک مبدأ و سرآغاز بدل می شد که پایانی بر روایت های کلان غربی نوشت. در این نگاه، انقلاب اسلامی می تواند در سلسله مراتب انقلاب جهانی امام زمان تلقی شود و سرآغازی نوین برای همه ی منتظران باشد.منبع: برهان پی نوشت ها[1]. مرتضی آوینی، آغازی بر یک پایان، کتاب اینترنتی از سایت ammarirani.blogfa.com، ص 95-96.[2]. مرتضی آوینی، اصل عمل است: گفتاری منتشرنشده از شهید سید مرتضی آوینی، سوره ی اندیشه، شهریور و مهر و آبان 1382، شماره ی 4، ص 4.[3]. مرتضی آوینی، آغازی بر یک پایان، ص 7.[4]. همان، ص 12.[5]. همان، ص 14.[6]. همان، ص 15.[7]. همان، ص 15.[8]. سید مرتضی آوینی، رستاخیز جان، تهران، نشر ساقی، 1379، ص 99-103.[9]. به نقل از محمد رکن آبادی، نگاهی به جایگاه انسان در دنیای جدید از منظر شهید آوینی حیوانی ناطق در جست وجوی بهشت زمینی، شاهد یاران، خرداد 1387، شماره ی 31، ص 10.[10]. مرتضی آوینی، آغازی بر یک پایان، ص 73-74.[11]. همان، ص 16-17.[12]. همان، ص 18.[13]. همان، ص 16-17.[14]. همان، ص 15.[15]. سید مرتضی آوینی، توسعه و مبانی تمدن غرب، تهران، نشر ساقی، چ 2، 1376، ص 91-92.
کد مطلب : ۶۰۳۵
