فضای مجازی و اینترنت در دنیای امروز ما به گونه ای نفوذ کرده است که نمی توان زندگی بدون آن را تصور کرد، اما همین فضا آسیب های متعددی را با خود به دنبال داشته است که یکی از اصلی ترین آن ها تغییر سبک زندگی و شکستن مرز باورها و ارزش هایی همچون حجاب و حیا در میان بانوان و دختران جوان ماست..
ستحاله هویت ایرانی با حیازدایی/ هنجارشکنی در سایه گمنامی/ شکستن مرز فضای حقیقی و مجازی
تاریخ انتشارپنجشنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۳ ساعت ۱۸:۰۰
یکی از این نگرانی ها اثرگذاری اینترنت، به ویژه فضاهایی نظیر شبکه های اجتماعی و اتاق های گفت وگو بر رفتار و روابط اجتماعی افراد جامعه و از بین بردن قبح و حدود روابط زن و مرد است. اگر شما هم به شبکه هایی نظیر فیسبوک سری زده باشید، به عمق این نگرانی پی می برید.
یکی از مهم ترین چالش هایی که در پی توسعه ی سریع جوامع ایجاد می شود، تضادهای فرهنگی جامعه ی مد نظر با ابزار و دستاوردهای توسعه است. در این میان، بدیهی است با سرعت گرفتن رشد توسعه، این تضادها به شکل برجسته تری نمایان می شوند و آسیب بیشتری را متوجه آن جامعه می کنند. از همین روست که جوامع در حال توسعه، همواره در کنار بهره گیری از فواید تغییر ساختار اجتماعی و اقتصادی، با تبعات ناشی از تغییرات فرهنگی ناشی از این پیشرفت سریع دست وپنجه نرم می کنند. از سوی دیگر، در دنیای کنونی ارتباطات و فناوری اطلاعات، سرعت توسعه ی صنعتی و علمی آن چنان از فراهم آمدن زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی پیشی گرفته است که خیلی وقت ها به نظر می رسد اخلاق و ارزش ها در جاده ی توسعه زیر گرفته می شوند.
فروپاشی نظام های اخلاقی در جامعه اما به معنای در دست داشتن ابزار علم بی تعهد است. ورود اینترنت و گسترش لحظه ای کاربران اینترنتی، بدون فراهم آمدن زیرساخت های فرهنگی لازم، به مثابه ی شمارش معکوس بمبی در میان ارزش ها، باورها و هنجارهای ملی مذهبی و در یک کلمه «سبک زندگی» ماست. البته این تکنولوژی، خدمات بسیاری را برای ما فراهم می آورد و بسیاری از امور را برایمان تسهیل می کند و باید اذعان داشت در دنیای امروزی نمی توان از این تکنولوژی چشم پوشی کرد.
اینترنت در ایران
مطابق گزارش اتحادیه ی جهانی مخابرات، کشور ما از نظر بهره مندی از اینترنت، در بین ۱۸۷ کشور جهان، رتبه ی ۸۷ را دارد که بر اساس طبقه بندی اتحادیه ی جهانی مخابرات، جزء کشورهای متوسط به شمار می رود. همچنین ۳۵ درصد استفاده کنندگان اینترنت را قشر جوان تشکیل می دهند و میانگین زمان صرف شده برای اینترنت ۵۲ دقیقه در هفته است.
از سوی دیگر، شبکه های دوست یابی در کشور ما به سرعت در میان جوانان ایرانی محبوب شده است و ایرانی ها رتبه ی سوم را در این شبکه ها کسب کرده اند.
فیسبوک معروف ترین شبکه ی اجتماعی است و هم اکنون بیش از یک میلیارد نفر، عضو این شبکه هستند و در حال حاضر، بیشترین استفاده کنندگان آن در دنیا، جوانان ۱۸ تا ۲۵ سال هستند. بررسی نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی نشان می دهد ایرانیان در سال های ۱۳۸۳ و۱۳۸۴ رتبه ی چهارم وب نویسان جهان را کسب کردند. همچنین یکی از فعال ترین کاربران شبکه های مجازی مانند فیسبوک محسوب می شوند. بر اساس آمار رسمی «اورکات»، کاربران ایرانی با شش درصد، در سال های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ نصف آمریکایی ها و دو برابر هندی ها، رتبه ی سوم در میان اعضای «اورکات» را کسب کرده اند. آمار کاربرانی که محل اقامت خود را خارج از ایران ذکر کرده اند جزء این رقم محسوب نمی شوند.
تمام این آمار و ارقام در حالی منتشر می شود که زیرساخت های فرهنگی اینترنت در ایران با چنین سرعتی گسترش نیافته است وفضای مجازی برای جامعه ی ما فضایی مبهم است که سعی دارد از طرق مختلف، سبک زندگی و ارزش هایی همچون حجاب و حیا را از بانوان جامعه ی ما بگیرد.
حاکمیت فرهنگ مسلط به عرصه ی فناوری اطلاعات
فضای مجازی عرصه ی حضور قدرت های اطلاعاتی و محتوایی است. بنابراین جوامعی که قدرت بیشتری در این عرصه دارند، بالطبع حضور قوی تری در این فضا خواهند داشت و این بدین معناست که فرصت بیشتری برای تأثیرگذاری بر روی دیگر فرهنگ ها و تمدن ها دارند. همین موضوع به فرهنگ های ارزشی، غنی و باریشه ای که به دلایل متعدد، از حضور مؤثر در فضای مجازی محروم یا ناتوان اند، آسیب جدی وارد می کند و به نوعی آن ها را در معرض استحاله و اثرپذیری از فرهنگ های بیگانه ی مسلط بر فضای مجازی قرار می دهد.
به بیان دیگر، دهکده ی جهانی گاهی شبیه جنگلی می شود که در آن، قوی ترها می مانند و ضعیف ترها یا می روند یا زیر سلطه ی آنان زندگی می کنند. از سوی دیگر، باید توجه داشت فضای مجازی و تکنولوژی های مرتبط با این دنیا، اعم از سخت افزاری و نرم افزاری، دانشی است که در غرب تولید شده و هنوز هم امتیاز این علم در دست آنان است.
بنابراین سیاست گذاری های این دنیا بر اساس راهبردهایی چنین جوامعی طرح ریزی می شود. غالب و محتوای عرضه شده در فضای مجازی نیز از سوی کشورهای صاحب امتیاز این فضا تولید و عرضه می شود، اما از آنجایی که این محتوا قرار است خوراک فکری و زیربنای باورهای تمام کاربران فضای مجازی در سراسر جهان را تأمین کند، در این راستا، ذائقه ی مخاطب و پاره ای اصول روان شناختی نیز برای اثرگذاری بیشتر، چاشنی محتوا و غالب می گردد و سبب می شود تا غرب و آمریکا از طریق امواج ماهواره ای و فیبرهای نوری، در خانه ی یکایک مردم دیگر کشورها، برای خود پایگاهی بسازند؛ پایگاهی که به اندازه ی یک دستگاه رایانه است، اما قدرتی برای تسلط بر اندیشه و سبک زندگی کاربران در ورای آن وجود دارد.
با نگاهی به تصاویر به نمایش درآمده از بانوان و دختران جوان ایرانی در فضای فیسبوک، می توان دریافت اطلاعات و محتوای ارائه شده در فضای مجازی چگونه در مقابل ارزش های جامعه ی ما قد علم کرده و تا چه اندازه نیز موفق بوده است. اینکه چرا بر روی ارزش هایی همچون حجاب و حیا سرمایه گذاری می شود و بانوان جامعه ی ما مورد هدف قرار می گیرند نیز امری بدیهی است. با تغییر نگرش ها و سبک زندگی بانوان، به عنوان مسئولان اصلی زاد و ولد و پرورش نسل آینده، می توان هویت ایرانی را دستخوش تغییر کرد.
اما اگر بخواهیم اثرگذاری فضای مجازی بر روی روابط زن و مرد و بحث حیازدایی را آسیب شناسی کنیم، باید ابتدا ویژگی های فضای مجازی را مورد مطالعه قرار دهیم.
شکل گیری هویت مجازی
هر چند ارتباطات در فضای مجازی را به عنوان نسل جدیدی از ارتباطات اجتماعی باید پذیرفت، اما این فضا به کاربر امکان داشتن یک هویت مجازی را هم می دهد. در واقع می توان گفت حضور بیش از اندازه ی کاربران در فضای مجازی می تواند آنان را از هویت حقیقی شان دور کند و این دور شدن از دنیای واقعیت ها، بر تمام لایه های زندگی افراد اثرگذار خواهد بود.
شکستن مرز فضای حقیقی و مجازی
این مسئله برای کاربران نوجوان و جوان اهمیت بیشتری می یابد؛ چرا که در این سنین، هنوز هویت افراد به طور کامل شکل نگرفته است و حضور در دالان های مجازی اینترنت، از اتاق های گفت وگو گرفته تا شبکه های اجتماعی، به آنان امکان آن را می دهد تا برای خودشان هویتی متفاوت از دنیای حقیقی پیرامون خود خلق کنند و همین امر منجر به رشد خیال بافی و دور شدن از پذیرش شرایط حقیقی زندگی می شود.
در این حالت، جوان مرز بین فضای رئال و فضای مجازی را گم می کند و همان طور که از محیط پیرامونش تأثیر می پذیرد، از فضای مجازی نیز متأثر می شود. اهمیت این موضوع در اینجاست که همین هویت مجازی به افراد اجازه می دهد تا خود را هر گونه که دوست دارند معرفی کنند و از آنجایی که هیچ کس نمی تواند پی به هویت حقیقی آن ها ببرد، پس افراد در محیط اینترنت خود را مُجاز به شکستن خطوط قرمز فضای حقیقی می دانند و همین هنجارشکنی ها از سوی برخی از افراد پیشرو، مسیر را برای دیگرانی که حتی در فضای مجازی ملاحظات ارزش ها و هنجارهای اجتماعی را دارند باز می کند و به نوعی سبب عادی سازی رفتارهای خلاف اصول و قواعد اجتماعی محیط حقیقی می شود.
بی اطلاعی والدین از پشت پرده ی فضای مجازی؛ زمینه ساز گسست نسلی
اغلب والدین سواد استفاده از فضای مجازی را ندارند و چندان با قانون و قواعد بسیار خاص این فضا آشنایی ندارند و همین موضوع موجب می شود تا نظارت مناسبی بر عملکرد فرزند جوان و نوجوان خود نداشته باشند. در چنین حالتی، جوانان و نوجوانان با حضور در فضای مجازی و مواجهه با سیل اطلاعاتی درست و نادرستی که از هر طرف او را احاطه می کند، آماده ی پذیرش چیزهایی شود که در ورای هجوم این اطلاعات به او القا می شود. همین امر سبب شده است تا اینترنت و فضای مجازی زمینه های گسست فرهنگی بین نسلی را فراهم آورد و این مسئله بر کنترل خانواده روی رفتار جوان و نوجوان اثر بسیار سوئی خواهد داشت.
بلوغ جنسی زودرس در اتاق های گفت وگو و شبکه های اجتماعی
بسیاری از محتواهای ارائه شده در فضای مجازی، به خصوص شبکه های اجتماعی نظیر فیسبوک و اتاق های گفت وگو، بدون در نظر گرفتن اقتضای سنی مخاطب، در معرض دید و برداشت و تحلیل وی قرار می گیرد. اغلب این محتواها، اعم از متن، عکس و فیلم نیز دارای زمینه های انحرافی هستند. بنابراین می توانند جوان و نوجوان را که در شرایط خاص جسمی و غلیان غرایز جنسی قرار دارد، دچار سردرگمی کند و از مسیر ارزش ها منحرف سازد.
این موضوع تا حدی اهمیت دارد که بر اساس گزارش های منتشرشده ، رئیس جمهور آمریکا به فرزندان خود اجازه ی فعالیت در فیسبوک را نمی دهد. این در حالی است که شبکه های اجتماعی نظیر فیسبوک یا اتاق های گفت وگو مروج سبک زندگی غربی هستند، اما انگار مأموریت این شبکه ها بیشتر برای تغییر ارزش ها و سبک زندگی حاکم در کشورهای دیگر است.
هنجارشکنی در سایه ی گمنامی
باید توجه داشت رفتارهای خلاف ارزش های یک جامعه، در محیط واقعی، با تغییر نگاه و مؤاخذه گری، چه از سوی نهادهای نظارتی و انتظامی و چه به وسیله ی نگاه های ملامت گر سایر اعضای جامعه همراه است، اما در فضای مجازی و اینترنت، چنین قوانینی وجود خارجی ندارد و یک کاربر اینترنت می تواند حتی جنسیت خود را پنهان کند و با هویتی کاملاً متفاوت از آنچه هست در شبکه های اجتماعی یا اتاق های گفت وگو حاضر شود و همین گمنامی و هویت مجازی است که به افراد این امکان را می دهد که هنجارشکنی کنند بی آنکه مؤاخذه ای در کار باشد.
محملی برای ترویج باورهای انحرافی و سبک زندگی غربی
اتاق های گفت وگو و شبکه های اجتماعی محلی برای ابراز عقاید و باورها و طرح شبهات است بی آنکه کاربر شناخته شود یا برچسب بخورد. به ویژه آنکه در بسیاری از موارد، جوانان و نوجوانان ما مجال مناسبی برای ابراز وجود و بیان دیدگاه ها و شبهات دینی خود پیدا نمی کنند. در مقابل اما اغلب کسانی که توانایی پاسخ گویی به این سؤالات و شبهات را دارند، در این شبکه ها عضو نیستند یا حضورشان آن چنان کم رنگ است که در عمل، این فضاهای اینترنتی به محملی برای ترویج باورهای انحرافی و شبهاتی می شود که می تواند زیربنای فکری جوان و نوجوان را دستخوش تغییر کند؛ آن چنان که سبک زندگی وی را آن قدر غربی نماید که حدود ارتباط با نامحرم را زیر پا بگذارد.
آثار سوء اینترنت بر خانواده
با افزایش فراگیری اینترنت و کاربران فضای مجازی، اعتیاد تازه ای شکل گرفته است. اعتیاد به اینترنت یک واژه نیست، بلکه یک حقیقت است که سبب دور شدن اعضای خانواده از یکدیگر می شود. از سوی دیگر، بسیاری از کاربران فضای مجازی، جوانان متأهلی هستند که در اتاق های گفت وگو و شبکه های اجتماعی عضو می شوند و برخی از تصاویر بدحجاب به نمایش درآمده در آلبوم ها یا نمایه های فیسبوک، زنان شوهردار هستند و این به معنای آن است که فضای مجازی، نظام ارزشی موجود در جامعه ی ما را از طریق تغییر در سبک زندگی، دچار دگرگونی نموده است. همین تصاویر و پوشش های نامتعارف اما خط قرمزهای ارتباط نامحرم را می شکند و در نهایت، موجب فراهم آمدن زمینه های خیانت در زندگی و ارتباطات نامشروع می شود.
وظایف مسئولان و راهکارها
فراهم آمدن زیرساخت های فرهنگی اما کلید کنترل فضای مجازی است، زیرا کنترل این فضا از طریق پلیس سایبری هرچند راهکاری لازم است، اما در اینجا نیز اصل کلی قدرت بازدارنده های درونی قابل اعتمادتر است. ابلاغ رهبر معظم انقلاب برای تشکیل شورای عالی فضای مجازی اما بهترین راهکار برای فراهم آمدن زیرساخت های لازم برای برقراری امنیت در فضای اینترنت است.
در پیام حضرت آیت الله خامنه ای برای تشکیل این شورا همچنین آمده است: این شورا وظیفه دارد مرکزی به نام مرکز ملی فضای مجازی کشور ایجاد نماید تا اشراف کامل و به روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی و تصمیم گیری نسبت به نحوه ی مواجهه فعال و خردمندانه ی کشور با این موضوع از حیث سخت افزاری، نرم افزاری و محتوایی، در چارچوب مصوبات شورای عالی و نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همه ی سطوح تحقق یابد.
اینترنت ملی: اینترنت یا اینترانت ملی طرحی است که از مدت ها قبل قرار بود در کشور اجرایی شود، اما تا کنون این طرح ملی به ثمر نرسیده است. بدیهی است در صورت برقراری چنین شبکه ای، کنترل بر فضای مجازی بسیار آسان تر می شود. بنابراین انتظار می رود تا مسئولان هر چه سریع تر به برقراری این شبکه اهتمام ورزند.
طراحی تالارهای گفت وگو و شبکه های اجتماعی داخلی با تکیه بر مدیریت ارزشی این فضاها: هرچند هم اکنون نیز برخی تالارهای گفت وگوی وطنی طراحی شده اند و در این شبکه های اجتماعی شاهد حضور کاربرانی هستیم، اما فضای ارزشی و تأکید بر روی سبک زندگی ایرانی اسلامی نکته ای است که در اغلب چنین شبکه هایی مغفول مانده و بدیهی است که این شبکه ها در کنار شبکه هایی همچون فیسبوک قرار می گیرند، نه در مقابل آن ها. پس گام مهم دیگر طراحی شبکه ها و اتاق های گفت وگوی مبتنی بر ارزش های ملی و مذهبی است و طبیعتاً باید بر این فضا، نظارت و مدیریت مناسبی، آن هم به صورت ایجابی و نه پلیسی و سلبی، انجام شود.
با نگاهی به تصاویر به نمایش درآمده از بانوان و دختران جوان ایرانی در فضای فیسبوک، می توان دریافت اطلاعات و محتوای ارائه شده در فضای مجازی چگونه در مقابل ارزش های جامعه ی ما قد علم کرده و تا چه اندازه نیز موفق بوده است. اینکه چرا بر روی ارزش هایی همچون حجاب و حیا سرمایه گذاری می شود و بانوان جامعه ی ما مورد هدف قرار می گیرند نیز امری بدیهی است.
حضور افراد آگاه در شبکه های اجتماعی
در حال حاضر نیز شاهد حضور افراد آگاه و ارزشی در فضاهایی همچون فیسبوک هستیم که می توانند با حضور در کنار جوانان و نوجوانانی که می خواهند فضایی متفاوت را تجربه کنند، ضمن جلب اعتماد آنان به عنوان افرادی آگاه و مسلط به قوانین شرعی، شبهات موجود در ذهن جوانان و هم به افرادی که مغرضانه شبهه پراکنی می کنند پاسخ دهند.
فعال کردن فضاهای ارزشی همچون پایگاه های بسیج و مساجد در جذب جوانان از همه ی طیف ها و سلیقه ها: بدیهی است زمانی که در فضاهای ارزشی اجازه ی حضور سلیقه های مختلف داده نشود و به جوانان اجازه طرح سؤال و شبهات ذهنی شان داده نشود، این افراد به اشخاصی اعتماد می کنند که به نوعی حرف دل آن ها را می زنند یا با آنان هم عقیده اند. بسیاری از دوستی های فضای مجازی بر اساس یک ابراز عقیده یا بیان سؤال و شبهه ای که در ذهن بسیاری از جوانان دیگر است شکل می گیرد؛ در حالی که ما در نهادینه کردن ارزش ها و باورها به کمک بالا بردن اطلاعات و آگاهی های دینی جوانمان ضعیف عمل نموده ایم.
نقش پررنگ آموزش وپرورش و آموزش عالی در ایمن سازی جوانان در مقابل هجمه های فضای مجازی: آموزش و پرورش، به عنوان بنیادی ترین نهاد آموزشی، وظیفه ی نهادینه سازی ارزش ها و پاسخ گویی به سؤالات کودکان، نوجوانان و جوانان را دارد. این نهاد همچنین از طریق ارتباط با اولیا، در افزایش آگاهی ها و تبیین لزوم بالا رفتن سواد کامپیوتری آن ها برای نظارت بر عملکرد فرزندانشان، نقش مهمی دارد. ضمن آنکه این نهاد یکی از اصلی ترین سازمان هایی است که می تواند از طریق برنامه های آموزشی و کتب درسی، سبک زندگی ایرانی اسلامی را در کودکان نهادینه کند و آنان را در برابر فرهنگ غربی واکسینه نماید. وزارت علوم نیز ادامه دهنده ی این وظیفه و روند در سنین حساس جوانی است.
جمع بندی
فضای مجازی و اینترنت در دنیای امروز ما به گونه ای نفوذ کرده است که نمی توان زندگی بدون آن را تصور کرد، اما همین فضا آسیب های متعددی را با خود به دنبال داشته است که یکی از اصلی ترین این آسیب ها، تغییر سبک زندگی و شکستن مرز باورها و ارزش هایی همچون حجاب و حیا در میان بانوان و دختران جوان ماست؛ قشری که قرار است مولد و پرورش دهنده ی نسل های بعدی باشند و با تغییر در هویتشان، می توان هویت نسل ایرانی را استحاله کرد. غرب و حاکمان فضای مجازی برای نیل به چنین هدفی، برنامه ریزی گسترده دارند.
از همین روست که رهبر فرزانه ی انقلاب می فرمایند: برای بنده حوزه ی فضای مجازی به اندازه ی انقلاب اسلامی اهمیت دارد. در برابر این مهم اما مسئولان وظایف متعدد و مهمی دارند، از جمله افزایش آگاهی های عمومی، تقویت آموزش وپرورش و جدی تر پرداختن به فعالیت های مرکز ملی فضای مجازی. در این صورت می توان از فضای مجازی به عنوان یک فرصت بهره گرفت، بی آنکه تهدیدهای آن برایمان دردسرساز شود.
منبع : جهان نیوز
کد مطلب : ۵۵۲۳
