حافظ خبر - حاشیه ای فقهی بر دلایل لغو کنسرتهای موسیقی

مخاطبان محترم می بخشند اگر در بخشی از این مقال قدری تخصّصی سخن گفته ام، و عذر مرا می پذیرند اگر برخی مضامین این نوشته را پارسال و در یادداشتی دیگر بیان داشته ام.

وقتی گوش هوش برخی مخاطبان قدری سنگین است، چاره ای جز تکرار مکرّرات نمی ماند. این است که قرآن حکیم در مَطلعِ ۱۱۳ سوره قرآن - و در سوره نمل دوبار - رحمن و رحیم بودن خدا را بیان داشته و- بر خلاف حکم برخی فقیهان - آثار هنری دربار سلیمان (تماثیل و جِفان و قُدورِ راسیات)را ستوده.

این بود که علی علیه السلام درِ سنگین خیبر را از جا درآورد تا ظاهرگرایان آن را نسوزانند و آن اثر هنری گرانسنگ را از بین نبرند. اگرچه داعشیان -خودی و غیرخودی - همچنان پنبه در گوش دارند و کلام مُصَدَّر به رحمت ایزدی را به آیات قتال منسوخ می دانند. غافل از آن که هر حکم قضایی قرآن با جمله "عفو بهتر است" مزیّن شده و قاعده درء ( إدرَءِ الحُدودَ بِالشُبهات)، حقن دمای مردمان را به سفک دمای ایشان ترجیح داده.

قضایای حقوقی اسلام شیعی در ناحیه عِقدُ الحَمل، جاودان بوده و در ناحیه عِقدُ الوَضع در تصرّم دائم اند. به لسان فقهاء، پدیده ای مثل قِمار هماره حرام است، امّا اگرفی المثل نَردِ مبتنی بر تاس (و نه حتّی شطرنج که اصولاً با تأمّل و هوش و ذکاوت مرتبط است)، به قصد بُرد و باخت مالی صورت نگیرد، از دایره عِقدُ الوضعِ " x یا y یا z قمار است"، خارج شده و بالتَّبَع مشمول حکم عِقد الحمل هم قرار نمی گیرد.

به همین ترتیب آنچه در شرع مقدّس حرام است "لهو" است و نه موسیقی یا کنسرت یا نمایش ساز.اگر قرآن یا نوحه ابا عبدالله یا خطبه نماز جمعه را هم به قصد إغراء ( فریب) مردم بخوانند، همین حکم را دارد و حرام است، حتّی اگر خطبه خوان، صدایش را در گلو نچرخاند و یا خطبه را دکلمه کند. این است که شرع مقدّس اشک تمساح را، همسنگ طَرَبِ غیر مشروع می داند.

در نوشته ای که سال گذشته و به مناسبت بحث از عدم جواز نمایش ساز از سیما در همین سایت به نشر رساندم، به حکم فقهی مشهور موسیقی و حکم قرآنی مخالف (بلکه حاکم بر) آن اشاره داشتم. در اینجا ناچارم چهار بند از آن نوشته را عیناً تکرار کنم. مخاطبان محترمی که آن نوشته را خوانده اند، این تکرار را بر من ببخشند.

نوشتم آقایان محترمی که اصولاً با هر نوع موسیقی - با یا بی ساز- مخالف اند، دقت نفرموده اند که خطاب "اقرإ القرآنَ بِألحانِ العرب و أصواتها" خود مُشعر به حلیت موسیقی حلال است. اگر الحان عرب را همان دوازده مقام موجود در زمان رسول الله-عُشّاق، حسینی، راست، بوسیلیک، رهاوی،نوا،بزرگ، صفاهان، عراق،زنگوله، حجاز و کوچک - بگیریم، چه جایی برای نفی موسیقی می ماند؟!

نوشتم مرحوم علّامه شُبَّر کتابی دارند روایی با نام "حق الیقین". در مقامی از بحث معاد آن، روایتی را نقل کرده اند که ذکر آن را خالی از لطف نمی دانم:" قال رجلٌ یا رسول الله! انّی رجلٌ حبب الی الصوت. فهل لی فی الجنّة صوتٌ حسن؟!" مردی دوستدار نوای خوش از نبی اکرم می پرسد که آیا در بهشت - به زبان امروزی - ارکستری (یا کنسرتی) هم وجود دارد؟! حضرت می فرمایند: " اَی! والّذی نَفسی بیده انّ الله تعالی یُوحی الی شَجرةٍ فی الجنّة ان اسمعی عبادی الّذین اشتغلوآ بعبادتی و ذکری من عزف البرابط و المزامیر. فترفع صوتاً لم تسمع الخلائق بمثله قط."(حق الیقین/ص۴۰ از جزء دوّم/مطبعة العرفان/صیدا ۱۳۵۵ هجری قمری). خداوند حکیم به درختی در بهشت امر می کند که بندگان ذاکر خداوند را به نوایی مهمان کند. و درخت "بربط" و "نی" می نوازد!

نوشتم که مُفتیان مخالف موسیقی قرآن نمی خوانند، یا دستکم آن را طور دیگری تفسیر می کنند. "عهد قدیم" کتبی دارد که قرآن حکیم، بر برخی خط بطلان کشیده و برخی را به استواری و زیبایی ستوده. یکی از کتب مورد تأیید قرآن،"مزامیر داود" یا همان زبوری ست که اهل طریقت، "صحیفه سجادیه" را بدان تشبیه می کنند.

این آیه ای از قرآن است:" وَ لَقَدْ آتَيْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً يا جِبالُ أَوِّبي‏ مَعَهُ وَ الطَّيْرَ". آیه کریمه دهم سوره سباء، کوه ها و پرندگان را سازهای داود می خواند. آنان که با عهد قدیم آشنایند به ظرافت این همسُرایی پی می برند. هر بند از این مزامیر برای ارکستر نوشته شده و مانند اشعار مولانا، موزون و قابل اجرای موسیقایی ند. به این بند (آیه اوّل از مزمور چهارم)دقّت کنید: " برای سالار مُغنیان برذوات اوتار(یعنی تارها). مزمور داود؛ ای خدای عادل من، چون بخوانم مرا مستجاب فرما. در تنگی مرا وسعت دادی. بر من کرم فرموده، دعای مرا بشنو ".

واژه "سِلاه"، هفتاد و سه بار در این مزامیر تکرار می شود. گمان عمومی بر این است که این واژه در تغییر لحن موسیقایی و رفتن از یک پرده به پرده دیگر نقش داشته است. هرچه باشد، داود "آواز" خود را با "ساز" می خوانده است. مانند ترجمه های غیر آهنگین قرآن، ترجمه خشک مزامیر، لطافت آن را بر باد داده است.

اینک که سالی پس از آن نوشته، حرمت و حلیّت موسیقی همچنان موضوع بحث است، مخاطبان محترم را به وضعیت فرهنگی قبل از انقلاب ارجاع می دهم. بسیاری از فیلمسازانی که در دهه دوّم و سوّم بعد از انقلاب، به تقلید فیلم فارسی های پیش از انقلاب روکردند، یا از جمله باقی ماندگان آن سینما بودند (نمونه اش شباهت فیلمی چون "ترکمن" -با همه المان های به ظاهر مذهبی آن - با فیلم های امروزی این قبیل فیلم سازان است)، یا اصولاً قبل از انقلاب تلویزیون نداشته اند و پنهانی به سینما می رفته اند. برای این عدّه فیلم های هندی، غایت قُصوای سینمای شرق شد. چرا؟! چون "واکسینه" نشده بودند و چشمهاشان را "تربیت" نکرده بودند. ابتدا - به غلط -ویدئو را مساوی فحشاء گرفتند و کمی بعد، از آن سوی بام افتادند و آوانگاردتر از "آربی آوانسیان" شدند! این را مقایسه کنید با آن هایی که در همان زمان،"آوای موسیقی" ( اشک ها و لبخندها) را به "گنج قارون" و فیلم های س ک س ی - با آن تصاویر بزرگ و کاملاً برهنه سر در سینماها - ترجیح می دادند یا آثار جان فورد را با فیلم سخیف "محلّل" یکی نمی گرفتند.

می توان چشم و گوش را تربیت کرد که هر بِزِهی را نبیند و هر مُهمَلی را نشنود و اگرهم می بیند و می شنود، قدرت تفکیک داشته باشد. این بود که متّقین، "زورو" و "مرد شش میلیون دلاری" و "دالتون ها" و و "چاپارل" و "خانه کوچک" و شبکه انگلیسی زبان تحت امر آمریکائی ها - NIRT - را می دیدند، امّا کار به "رنگارنگ" و "اِمِل ساین" که می رسید، دنباله رویِ محض نبودند. این بود که در عوض"محلّه جمشید"، به "حسینیه ارشاد" می رفتند. "سُلی" هنوز "سلیمان واثقی" برنامه رادیو هفت و موسای اپرای "موسی و شبان"ِ ِ همای نشده بود و "لیدی گاگا" به عالم هنر نیامده بود، امّا همچنان بین فرهاد و بتهوون، بین الویس پریسلی و کَت استیونس و دمیس روسس، بین باباکرم و ترانه های بنان و شجریان و فروغی و نوری و عبّاس مهرپویا فرق قائل می شدند. هنر درجه گذاری شده بود و دوغ و دوشاب را به هم نمی آمیختند.