حافظ خبر - زائری: دیپلماسی فرهنگی روشن و تعریف‌شده‌ای نداریم

به گزارش ، محمدرضا زائری كارشناس و فعال فرهنگی است كه با او درباره عملكرد دستگاه‌های فرهنگی در جریان بیداری اسلامی و انقلاب‌های منطقه و همچنین آسیب‌ها و ضرورت‌های تاكتیكی صدور انقلاب اسلامی گفت‌وگو كرده‌ایم، آنچه در زیر می‌آید متن كامل این گفت‌وگو است: *از تهران می‌خواهیم در افق بین‌المللی تحلیل بدهیم و تصمیم بگیریم! ----------------------------------------------------------------------------- ** فارس: نظر شما درباره اقدامات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در راستای انقلاب‌های منطقه و صدور انقلاب اسلامی چیست؟ * زائری: یكی از مشكلات موجود در مواجهه ما با مسایل بین‌المللی این است كه از داخل تهران یا قم می‌خواهیم در افق بین‌المللی فكر كنیم و تحلیل بدهیم و تصمیم بگیریم و این مسأله بسیار حساس و مهم است. تجربه هم نشان داده كه در تمام این گونه قضایا مسلمانان خارج از كشور خودشان كار را بهتر پیش برده‌اند تا دوستان ایرانی. شاید اگر تدبیر امام راحل در لبنان نبود و برخی می‌خواستند مستقیما وارد كار شوند امروز اثری از اقتدار و عظمت فعلی حزب‌الله هم نبود. لذا معتقدم كه در این گونه امور نمی‌شود این طور سؤال كرد. سازمان فرهنگ و ارتباطات هم شرح وظائفی دارد كه مثل بقیه دستگاه‌ها در اجرای آن گاهی موفق بوده و گاهی كم توفیق به دلایل گوناگونی كه كاملا روشن است. البته به هر حال من فكر می كنم ما كلا در قضایای اخیر از ماجرا عقب مانده‌ایم و نتوانسته‌ایم از ظرفیت به وجود آمده استفاده كنیم در حالی كه دشمن ما بهتر از این فرصت استفاده كرده است. ** فارس: آیا اقدامات سازمان فرهنگ و ارتباطات در خارج از كشور در جهت آشنایی سایر ملل با اهداف انقلاب اسلامی را می‌توان قابل قبول دانست و آیا می‌توان ادعا كرد كه این سازمان در شناساندن ایران بعد از انقلاب موفق عمل كرده است؟ * زائری: كارهایی انجام شده اما فاصله نیاز و ضرورت‌ها با كارهای انجام شده، فاصله‌ای بسیار زیاد است و دلایل مختلفی هم وجود دارد كه مهم‌ترینش كاركرد بوروكراتیك و تشریفاتی و ضعف رسانه‌های بین‌المللی ماست. در این سیستم مثل بقیه دستگاه‌های دولتی ما كارشناس خبره و توانمند به مرور حذف می شود و نیروهای كم تجربه و ناآشنا بیشتر كار را به دست می‌گیرند و حتى كارشناسی كه به مأموریت می‌رود تا می‌آید زبان بیاموزد و با محیط آشنا شود مدت مأموریتش تمام شده و باید برگردد و نفر بعدی برود و دوباره روز از نو و روزی از نو. این اواخر طرحی به ریاست سابق سازمان پیشنهاد كرده بودم برای تربیت نیروی انسانی كه معتقدم اگر چنین كاری صورت بگیرد فرصت برای واگذاری مسئولیت بر اساس توانمندی و لیاقت پیش می‌آید. ** فارس: كارنامه دیگر دستگاه‌های فرهنگی از جمله حوزه‌های علمیه و صداوسیما در این زمینه را چگونه ارزیابی می‌كنید؟ * زائری: كلا در این حوزه ما از روند واقع بسیار دوریم و در یك عبارت مختصر دیپلماسی فرهنگی روشن و تعریف شده‌ای نداریم. قرار بود با تأسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی جلوی موازی كاری‌ها و ناهماهنگی‌ها گرفته شود ولی عملا این اتفاق نیافتاد و الآن دستگاه‌های دیگری هم هستند كه دارند كار خودشان را می‌كنند. مهمترین عوامل این مشكل دو چیز است یكی سیاست‌های نابسامان كلان كه ریشه و اساس بسیاری از مشكلات هستند و دیگری عدم تأكید بر تخصص و كارآمدی در حوزه های مختلف. برای همین وضع حوزه علمیه یا صدا و سیما هم چندان فرقی نمی‌كند و در یك جاهایی بسیار توفیق حاصل می‌شود و جاهایی هم برعكس و مشكل این است كه در هیچ صورتی هم بررسی و محاسبه و بازخواستی صورت نمی‌گیرد یعنی اگر یك عملكرد باعث زیان كشور و رفتن آبروی نظام و حیف و میل بیت‌المال شود كسی ناراحت نمی‌شود و بالعكس كاری هم كه موفق باشد و جواب بدهد مورد توجه كارشناسانه و دقیق قرار نمی‌گیرد. *باید آداب و اصول تبلیغ و دنیای رسانه و روانشناسی تأثیر در مخاطب را بدانیم ---------------------------------------------------------------------------------------- **فارس: برای صدور انقلاب اسلامی در فرصت به وجود آمده در جریان انقلاب‌های منطقه چه باید كرد؟ * زائری: منطقا باید برای انتقال این مفاهیم اصحاب تخصص و كسانی كار را به دست بگیرند كه سه ویژگی داشته باشند؛ اول اینكه از واقعیت انقلاب و عظمت ایران اسلامی و تحول بزرگی كه رخ داده آگاه باشند، دوم اینكه مخاطب و نوع تفكر و حال و هوای او در هر منطقه‌ای از جهان را بشناسند و سوم اینكه آداب و اصول تبلیغ و دنیای رسانه و روانشناسی تأثیر در مخاطب را بدانند. دانستن زبان مخاطب فقط به معنی بلد بودن الفاظ و كلمات نیست هر چند در همین سطح هم ما بسیار عقب هستیم. دانستن زبان مخاطب به معنی آشنایی دقیق با طرز تفكر و نظام علایق و باورها و اولویات او و منطق ذهنی اوست. در این صورت است كه ما می‌توانیم روی مخاطب تأثیر بگذاریم، خب با این ترتیب به نظر می‌رسد بزرگترین مشكل ما در حوزه نیروی انسانی كارآمد است و این نیروی انسانی را باید تربیت كرد. نمی‌شود از تأثیر در جهان حرف زد در حالی كه كارشناسان ما تاریخ و جغرافیا و زبان منطقه مأموریت خود را نمی‌دانند و تازه اگر خیلی با استعداد و زحمتكش باشند بعد از عزیمت یاد می‌گیرند و همان ها هم بعد كه با پول بیت‌المال كار یاد گرفتند یا به بخش خصوصی منتقل می‌شوند و بهره شخصی می‌برند یا برمی‌گردند ایران و در یك اتاق و اگر عاقل باشند فقط خاك می‌خورند و اگر بی خیال نباشند حرص. حداقل كاری كه می شود كرد راه‌اندازی كانال‌های تلویزیونی آموزش زبان‌های عربی و انگلیسی و اردو و اسپانیولی است برای جوانان مستعدی كه می‌توانند كار كنند و البته راه‌های مشخصی و شیوه‌های دقیقی هست كه جایش یك مصاحبه عمومی نیست و اگر روزی لازم باشد فراوان هستند اساتید و صاحب‌نظرانی كه بارها در این باره صحبت كرده‌اند ولی به نظر می‌رسد عزم جدی در این زمینه وجود ندارد و نهایتا همان طور كه در گفت‌وگوی قبلی با فارس عرض كردم از یك طرف رهبر معظم انقلاب این دغدغه را دارند و از طرف دیگر یك كسی مثل شما دوستان هست كه این دغدغه را دارد ولی در سطوح مدیران میانی كه كار را به دست دارند كسی در این حوزه‌ها هماهنگی و عزم جدی ندارد و بیشتر كارها شعاری و تشریفاتی است. *تجربه ما در حوزه كاریكاتور نشان داد كه چه قدر می‌شود كار كرد -------------------------------------------------------------------------- ** فارس: نقش هنرمندان و ادیبان در این فرصت به وجود آمده برای صدور انقلاب چیست؟ * زائری: خوشبختانه كارهای خوبی انجام می‌شود ولی هنرمندان و ادیبان باید از دو وسیله بهره‌مند باشند یك زبان و دو ارتباطات. بهترین شعر را هم اگر كسی بگوید به فارسی نهایتا در همین فضای كشور و فوقش افغانستان قابل استفاده است و از سوی دیگر حتى در كارهای گرافیكی و بصری وقتی ما حضور فعال رسانه‌ای و ارتباط جهانی نداشته باشیم باز پشت دیوارهای خودمان متوقف می‌شویم پس اینجا هم باز آن دیپلماسی فعال و آگاه و متحرك فرهنگی است كه باید راه را باز كند. در همین حدی كه گاه نمایشگاه‌های هنری در كشورهای مختلف برگزار می‌شود اثرش را می‌بینیم و می‌شود حدس زد كه اگر این فضا و حال و هوا به شكل گسترده منتشر بشود چه قدر اثر دارد و اگر هنرمند ما زبان بلد باشد و با هنرمندان مسلمان و آگاه كشورهای دیگر مرتبط شود چه قدر می‌تواند كار كند؛ فقط تجربه ما در حوزه كاریكاتور نشان داد كه چه قدر می‌شود كار كرد. ** فارس: جایگاه سازمان‌های «مردم‌نهاد NGO» در این فرصت به وجود آمده برای صدور انقلاب چیست؟ * زائری: سازمان‌های مردمی مهمترین هسته‌های فعالیت هستند ولی اولا باید حمایت و هدایت شوند و ثانیا در نظام و ساختاری كه همه چیز دولتی دیده شده چندان مجال تحرك و تأثیر برای این گونه فعالیت‌ها نیست و حساسیت‌های فراوان و گاه بیخود هم وجود دارد به سختی می‌توانند از نقطه عزیمت ایران وارد محیط گسترده بین‌المللی شوند. *مشكل اصلی صدور انقلاب، ایستادگی دشمن با تمام قوا و سستی ما با تمام قواست! ------------------------------------------------------------------------------------------------- ** فارس: برخی با عنوان اینكه هرگونه فعالیت موجب برانگیختن جو ضد ایرانی می‌شود از هرگونه فعالیت دوری كرده و بقیه را به این امر توصیه می‌كنند، نظر شما در این باره چیست؟ * اتفاقا اینجا مجال حركت همان سازمان‌های مردمی است یعنی اگر یك دیپلماسی متحرك و فعال فرهنگی در حوزه بین‌الملل داشته باشیم دقیقا این جور جاها پاس‌كاری و تعویض موقعیت می‌كند و میدان را با برنامه دقیق و هدایت و مراقبت به این سازمان‌ها می‌دهد و در این صورت موضع رسمی دولت هم سرجایش هست ولی الآن كه عمده كارها در قالب فعالیت‌های دولتی و شبه دولتی است به طور طبیعی هر گونه تحرك و فعالیتی موجب حساسیت و واكنش می‌شود. ** فارس: شناختی از سوی محافل فرهنگی ایران با اوضاع كشورهای عربی وجود ندارد برای حل این ضعف چه باید كرد؟ * زائری: این شناخت در مورد بقیه كشورها و مناطق هم هست ولی خیلی خودش را نشان نمی‌دهد ولیكن در مورد منطقه عربی به دلیل حساسیت و نزدیكی و قرابت دینی و فرهنگی بیشتر مشهود است به نظر می‌رسد مهمترین وسیله ایجاد ارتباط سفر است. ما متاسفانه ارتباط نداریم من یك بزرگواری را می‌شناسم كه از مصادر مهم تصمیم‌گیری در مورد منطقه عربی است ولی نمی‌تواند درست به زبان عربی صحبت كند، از ماهواره هم به دلیل شبهه شرعی استفاده نمی‌كند و كانال‌های خبری عربی را نمی‌بیند و حتى روزنامه‌ها و مجلات عربی را هم به طور منظم دنبال نمی‌كند و گاهی چند هفته یا چند ماه یكبار برخی را ورق می‌زند، خب چه انتظاری می‌شود داشت از این بزرگوار، البته در مقابل كارشناسان برجسته و مطلع و دقیق هم داریم ولی به هر حال این هم هست. شما خودتان چه قدر سراغ دارید از روزنامه‌نگاران كه گاهی یكبار هم سفر نرفته‌اند در حالی كه اقتضای كار خبرنگار و روزنامه‌نگار این است كه به چند زبان مسلط باشد و دائم در سفر باشد و در برنامه‌های مختلف و سمینارها و مراسم در كشورهای مختلف شركت كند. خب این مشكل عمومی ماست كه باعث شده متاسفانه شناخت درستی از واقعین منطقه نداشته باشیم. ** فارس: مشكلات موجود در راه صدور انقلاب اسلامی را چه می‌دانید؟ * زائری: ایستادگی دشمن با تمام قوا و سستی ما با تمام قوا. به نظر می‌رسد تنها كسی كه اهمیت انقلاب اسلامی و حساسیت آن را درست درك كرده آمریكا است و همان طور كه امیرمؤمنان فرمود: «عجبا من جد هؤلاء فی باطلهم و فشلكم عن حقكم» (شگفتا از جدیت این جماعت در باطلشان و سستی شما در حق‌تان) متأسفانه ما در موضع حق‌مان ضعیف عمل می‌كنیم. اگر باور كنیم كه ما چه قدر كار نكرده داریم نمی‌توانیم اصلا بنشینیم. می‌خواهم فقط یك مثال كوچك بزنم، ما از چند سال پیش احساس می‌كردیم كه یكی از مهمترین محورهای تبلیغ دشمن در منطقه عربی بحث ولایت فقیه است كه حتى درك درستی از آن هم وجود ندارد و خیلی در این سال‌ها تا توانسته‌اند در این زمینه سمپاشی كرده‌اند. آمدیم و با دوستان از جمله یكی از كارگردان‌های مطرح كه كارهای بزرگی كرده بود تجربه كار بین‌المللی داشت هماهنگ كردیم و طرحی نوشتیم برای یك مجموعه مستند تاریخی كه پیش‌بینی می‌شد شبكه‌های ماهواره‌ای مشهور جهان آن را خریداری كنند و به زبان‌های مختلف پخش شود و كار را كاملا عملیاتی جلو بردیم ولی پای كار كه رسید بحث بر سر یك جزئیات بی‌اهمیت متوقف شد و چنان كارگردان و نویسنده سرخورده شدند كه خود من دیگر رویم نمی‌شود با آنها برای كار تازه‌ای صحبت كنم و در همین حال میلیون‌ها و میلیاردها تومان بودجه خرج می‌شود بدون آنكه تأثیر زیادی داشته باشد و من سراغ دارم در چند سال اخیر افرادی آمدند برای یك نهاد مشخص طرح‌های صوری آوردند و بودجه‌های هنگفت گرفتند در حالی كه اصلا چیزی در كار نبود و البته می‌دانیم كه پول‌ها را برای چه گرفتند. حالا آیا شما از آن مقام مسئول انتظار دارید دغدغه صدور انقلاب داشته باشد؟ در حالی كه شرایط فعلی بهترین شرایط برای حضور آگاهانه و حساب شده جمهوری اسلامی در منطقه و به دست گرفتن جریان امور در بسیاری از حوزه‌های فرهنگی است. *نیازمند تبادل فرهنگی و سفر و رفت و آمد در این مرحله از صدور انقلاب هستیم ------------------------------------------------------------------------------------------ ** فارس: با توجه به نتیجه رسیدن انقلاب مصر و تونس دستگاه‌های فرهنگی از این فرصت باید چگونه استفاده كنند؟ * زائری: ببینید نمی‌شود فقط شعار داد؛ آمریكا كه در منطقه حضور دارد صد و پنجاه سال پیش دانشگاهش را در بیروت تأسیس كرده و از سفیر افغانستان در سازمان ملل تا نخست وزیر معدوم ایران فارغ التحصیلش بوده‌اند و ما هنوز مدرسه ابتدایی‌مان در بیروت مجوز رسمی ندارد، دانشگاه پیشكش! خب می‌شود تقصیر را گردن قضا و فلك انداخت و هزار تا توجیه كرد یا از موفقیت‌های دیگر حرف زد ولی به هر حال این سؤال جواب ندارد و این جای خالی پر نمی‌شود. الآن در تونس و مصر و كلا «مغرب عربی» فضای فكری و فرهنگی عموم جامعه مخصوصا محیط نخبگانی جامعه بسیار برای عرضه كالای فكری ما آماده است و برای این مرحله به نظرم باید به طور ویژه برنامه‌ریزی كرد و شاید بشود گفت سه حوزه خیلی مهم است. یكی ارتباط گرفتن با گروه‌های مرجع و شناسایی درست و توجیه دقیق این گروه‌ها و دوم حضور در فضای رسانه‌ای به شكل صحیح و حرفه‌ای و سوم و از همه مهمتر برقراری ارتباط متقابل و تبادل فرهنگی و سفر و رفت و آمد و به تعبیری توریسم فرهنگی علمی میان دانشجویان و اساتید و چهره‌های فكری و رسانه‌ای و علمی و نخبگان. مطمئنا دشمن از ما قوی‌تر نیست اما یكی از سنت‌های الهی در نظام خلقت این است كه وقتی كسی به قاعده عمل می‌كند و زحمت می‌كشد نتیجه می‌گیرد. فرمان الهی «و أعدوا لهم مااستطعتم من قوه» یعنی همین دیگر، یعنی اگر شما نشستی و دعا خواندی و نماز خواندی ممكن است ثواب عبادت ببری ولی دشمن می‌آید و نابودت می‌كند و خدا تغییری در نظام هستی به وجود نمی‌آورد. هر كه باشی باید زحمت بكشی و برنامه‌ریزی كنی و با تلاش و كار علمی و تخصصی و دقیق بروی توی میدان تا به نتیجه برسی حالا اگر نیت الهی داشتی كارت بُعد و امتداد آخرتی و الهی پیدا می‌كند وگرنه در همان محدوده دنیا می‌ماند. مشكل این است كه الآن خیلی از ما اصلا با این فضا ارتباط نداریم و مثلا عمق مسائل بحرین را نمی‌دانیم تا اینكه به یكباره می‌فهمیم چه خبر است و «آیات القرمزی» می‌شود ستاره‌ای كه وجود پاكش چندروز می‌درخشد و دوباره فراموش می‌شود. من یكبار در یكی از همین همایش‌های بین‌المللی در تهران به رفقای ایرانی گفتم دفتر تلفن‌تان را دربیاورید ببینید چند تا از شماره‌هایتان با دو صفر شروع می‌شود؟ اگر من دو نفر رفیق مسلمان و انقلابی در كشورهای دیگر نداشته باشم نمی‌توانم از حركت انقلابی بین‌المللی و منطقه‌ای صحبت كنم و البته این هم چیزی نیست كه یك روزه و دو روزه بشود محقق كرد، این موضوع زمینه‌چینی و برنامه‌ریزی می‌خواهد تا ان شاء الله به شكل درست و منطقی به نتیجه برسد. ------------------------------------ گفت‌وگو: سجاد اسلامیان ------------------------------------