ضرورت توجه به مفهوم هویت در معماری و شهرسازی

به گزارش حافظ خبر، هر شهر، هویت خاص خود را دارد، هویتی که در طول دوران تاریخ ایجاد شده است؛ هویتی که در گذرهایی از زمان، به دلایلی نادیده گرفته‌ایم و به آن بی توجه بوده‌ایم؛ هویتی که معماری و شهرسازی بازتابی از آن محسوب می‌شود. بسیاری از صاحبنظران، پژوهشگران، معماران و شهرسازان از اهمیت و ضرورت توجه به مفهوم و  جایگاه ویژه "هویت شهری  در همه مراحل زندگی انسان شهرنشین سخن گفته‌اند.
شهرهای ایران هم مانند دیگر شهرهای جهان، هر کدام هویتی را از گذشته تاریخ داشته‌اند، اگرچه در برهه‌هایی از زمان، هویت این شهرها، مورد بی توجهی قرار گرفته یا تلاش‌هایی برای تغییر این هویت انجام شده است.
به عقیده صاحبنظران، یکی از مهمترین عناصر مشخص کننده هویت شهری، نوع معماری و شیوه شهرسازی است؛ اگرچه معماری ایران، خود یک هویت محسوب می‌شود که در شناساندن فرهنگ، هنر و سبک زندگی ایرانیان، تبیین کننده بسیاری از ویژگی‌ها است.
یک کارشناس معماری و کنشگر اجتماعی در خصوص هویت معماری و شهرسازی ایرانی و توصیف آن به ایسنا گفت: با توجه به تحولات شهری ایران در دوره معاصر، نظیر گسترش بی رویه و بی تدبیر شهرها، افزایش شمار شهرنشینان، بی‌توجهی به خرده فرهنگ‌ها و موقعیت جغرافیایی و ویژگی اقلیمی و ... تعریف هویت به ویژه هویت معماری و شهرسازی را دشوار کرده است.
سعید زحمتکشان با بیان اینکه وجه نمادین هویت در معماری و شهرسازی شهرها تجلی پیدا می کند و به مراتب زمانی و مکانی هر تغییری در نگرش و دانش جوامع مختلف، به طور مستقیم بر روی شهرها اثر می‌گذارد، گفت: به عنوان مثال عدم توجه به موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی در گسترش شهرها، یک موضوع شهری است که از تبدیل شهر به کالایی اقتصادی و سودآور خبر می‌دهد.
او با بیان اینکه هویت یک واژه نبوده بلکه موضوعی کلان است که به دسته بندی‌های مختلف ولی مرتبط با هم تقسیم می شود، گفت: تحولات شهری نشان دهنده گرایش به سمت یکسان‌سازی تمام شهرهای ایران است، اگر به وضعیت شهرها دقت کنیم، متوجه حرکت در مسیر یک بحران بی هویتی در کالبد شهرهایی نظیر شیراز خواهیم شد.
زحمتکشان گفت: شهرها در بازه زمانی پنج هزار ساله، شکل‌های مختلفی به خود گرفته و در نهایت محصولی را تولید کرده اند که پروسه آن به صورت تکاملی در بستر مکانی و مراتب زمانی طی شده است؛ پس شاید بتوان جمله هویت معماری و شهرسازی را اینطور معنا کرد که هویت به معنای ویژگی‌های شخص، شیئ، مکان و ... که قابل تشخیص باشد.
این کارشناس معماری گفت: هویت معماری و شهرسازی به طور کلی دو وجه دارد؛ یکی ظاهر و دیگری ماهیت و جوهره. در واقع هویت دستاوردهای جوامع انسانی در زمینه‌های فرهنگی اجتماعی، زیست محیطی و تاریخی را با توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌هایی که دارد، مشخص و تبین می‌کند؛ برونداد این هویت، وحدت ملی و ارزشگذاری جمعی در جوامع شهری است.
او با تاکید براینکه تشکیل هویت به خصوص در معماری و شهرسازی نیازمند دیدگاهی جامع نسبت به اثر است، در خصوص چگونگی شکل گیری شناخت، گفت: شناخت نتیجه کلی و نهایی از هر پدیده است؛ مثلا از گذشته تاکنون خودشناسی یک موضوع مهم و مد نظر بزرگان و اندیشمندان بوده است؛ هم در گذشته شخصیت‌هایی نظیر سقراط به خودشناسی و شناخت توجه ویژه داشته و هم امروز فلاسفه قرن بیست و یکم را قرن مجهول خودشناسی نامیده‌اند! این بسته به مقیاس‌های مختلف، این هم یک چالش جدی جوامع انسانی محسوب می‌شود.
زحمتکشان گفت: در رابطه با اثر و بازشناسی آن نیز باید ابتدا از طریق حواس پنجگانه، اثر را حس کرد و پس از کسب درکی مناسب، آن را شناخت؛ البته یکی از  ویژگی‌های هویت منحصر به فرد، آنست که مطالعات تاریخی و زمان و همچنین مکان مورد نظر نیز در زمینه شناخت و مقبولیت جوامع شهری در بازشناسی اثر و هویت مختص آن بسیار تاثیرگذار است؛ این نکته را نیز نباید فراموش کرد که بازشناسی فرآیندی تدریجی بوده و تا حدود زیادی به مکان و زمینه اثر و بینش افرد ارتباط دارد، بنابراین هویت باید از اصالت، پایداری و پویایی بهره مند باشد .
این کنشگر اجتماعی در خصوص اینکه عناصر و اجزای درون شهر چگونه در تشخیص هویت تاثیرگذار است؟ گفت: عناصر متعددی نظیر بافت‌ها، جداره‌ها، مسیرها، محله‌ها، میدان ‌ ها و ... با ساختار و کالبد منحصر به فرد خود در شهر وجود دارند که هر یک از آنها به تنهایی یا در مجموع می‌تواند تعریف مختصری از هویت شهری باشد که انسان ها با قدم زدن و نظاره کردن این عناصر و اجزا امکان شناخت و به خاطر سپردن آن را می یابد، که به اصطلاح شهرسازان، خاطره جمعی شکل می‌گیرد و اگر انسان‌ها بتوانند آن را در ذهن خود ثبت کنند تبدیل به تصویر ذهنی برای شهروندان می شود که برونداد آن تقویت مشارکت، حس تعلق، شادابی و رضایت خاطر شهروندان را فراهم می‌کند.