باوجود سر بیرون آوردن غده خشکسالی و کم‌آبی، این مشکل بدون‌شک حاصل مدت‌ها بی‌توجهی و بی‌تدبیری در سیاست‌گذاری و مصرف این نعمت است؛ آب اکنون در شرایطی قرار دارد که به گفته بسیاری از کارشناسان، بی اعتنایی به وخامت اوضاع آن در آینده‌ای نه چندان دور، کشور را با فاجعه‌زیست محیطی درگیر خواهد کرد.
بحران آب؛ معضلی بغرنج در اقلیمای فارس
بحران آب نیازمند مدیریت واحد در زنجیره استحصال تا مصرف
تاریخ انتشارسه شنبه ۱۵ تير ۱۳۹۵ ساعت ۰۹:۳۸
مشکل آبی در فارس و بحث‌های مربوط به آن بسیار دنباله‌دار شده است و به‌نظر می‌رسد که جز یک عزم جدی و اتحاد سازمانی قابل جبران نباشد، شرایط آبی نه تنها خوب نیست بلکه بحرانی و وخیم است؛ این حقیقتی است که طی ماه‌های گذشته و در پی هشدارهای برخی کارشناسان و خشک شدن پی در پی سدها و تالاب‌های کشور همگی کمابیش به آن پی برده‌ایم.
بحران آب و «آوارگان آب»
در واقع بحران آبی سبب شده است تا ما با مشکل‌های جدیدی نظیر آوارگان آب (افرادی که به دلیل خشکسالی از شهرهای خود کوچ کرده‌اند) روبرو شویم و ما باید در همه این باورها و ارزش‌ها و اصول زندگی فعلی خود با نگاهی به آب تجدیدنظر کنیم.
ما باید این سؤال را از خود داشته باشیم که نگاه غالب مردم ما به آب و محیط زیست چیست و اینکه آیا بر اساس ارزش‌های اخلاقی و انسانی با این پدیده‌ها رفتار می‌کنیم یا خیر؟ ما باید نگاه مادی را از برخورد با آن پدیده‌ها حذف کنیم؛ بسیاری از ما حتی اکنون و در این شرایط بحرانی نیز بدلیل نگرانی از مسایل مادی و ریالی است که دغدغه آب و بحران کم آبی را پیدا کرده ایم نه انسانیت و اخلاق‌مداری.
ایران قدیم؛ مبتکر ایجاد قنات
وی با تصریح بر قرارداشتن ایران در منطقه جغرافیای خشک تصریح کرد: ایران قدیم مبتکر قنات بود و راه‌های مقابله با خشکسالی را می‌دانست، اما ما با همه تکنولوژی روز این راه‌ها را فراموش کرده‌ایم.
عضو انجمن شرکت‌های مهندسی آب استان فارس با بیان اینکه از حدود 20 سال گذشته این نکته مهم را یادآور شده است که مشکل کشور ما کم آبی نیست؛ بلکه با بحران آب مواجه هستیم، تصریح کرد: متاسفانه نگاه جامعی در کشور به حوزه آب نشده است و هر فرد یا مجموعه‌ای از نگاه خود وارد این مقوله شده است.
بلوچی با ابراز تأسف ار عدم توجه مسئولین به این قضیه و بحث بهره‌وری کشاورزی خاطرنشان کرد: بخش کشاورزی یکی از مهمترین مصرف‌کنندگان حوزه آب است و بالغ بر 95 درصد آب در بخش کشاورزی در هر مملکتی هزینه می‌شود.
به گفته وی؛ با توجه به شرایط، چگونگی، هزینه و زمان شرایط استحصال آب، عدم مدیریت جامع و بهره‌وری کامل یکی از آسیب‌های این حوزه است.
این کارشناس حوزه آب کشاورزی عنوان کرد: چقدر زمان و هزینه لازم است تا یک متر مکعب آب از طریق منابع آب زیرزمینی یا سد استحصال کنیم و پس از آن صرف محصولاتی کنیم که بهره‌وری جامع و کامل ندارند.
ایجاد سیل‌های شبانه؛ به‌دلیل هدررفت آب‌های مجازی
بلوچی با اشاره به مبحث وجود «آب مجازی» گفت: هدررفت آب تنها به بداستفاده کردن و رهاکردن آن و یا تبخیر آب نیست؛ بلکه ما آب‌هایی داریم که به صورت مجازی از دسترس‌مان خارج می‌شوند.
این کارشناس حوزه آب با اشاره به نحوه توزیع میوه و صیفی‌جات گفت: ما بی‌خبر از سیلی هستیم که هر شب در سطح شهر راه می‌افتد و ما از وجود آن بی‌خبریم و این سیل ناشی از محصولات خراب شده‌ای هست که کنار مغازه‌ها و میدان‌های میوه دور ریخته می‌شوند.
به گفته وی، اگر عدد تشکیل دهنده آبی که برای هر محصول مصرف می‌شود را به‌دست آوریم و همه را سرجمع ببندیم، به میزان این سیل که در شهر راه می‌افتد و تبدیل به زباله می‌شود و ما از آن بی‌خبریم، پی می‌بریم.
بلوچی با تصریح بر این نکته حساس که باید در این حوزه نگاه کلی‌نگری داشته باشیم، گفت: ما باید به حوزه آب مثل یک صنعت نگاه از صفر تا 100 داشته باشیم و بداینم هر کدام از سازمان‌های آب، جهاد کشاورزی، بازرگانی و صنعت و معدن جه نقشی در فرآوری و بهره‌وری از آب را دارند.
وی افزود: همه سازمان‌های آب، کشاورزی و ... در حوزه فرآوری آب تا بهره‌وری و توزیع محصول جداگانه‌ای دارند و چون مدیریت جامعی وجود ندارد، این موضوع باعث هدرفت آب مجازی می‌شود.
عدم مدیرت تقاضا و مصرف باعث عدم هدررفت آب مجازی و توسعه اقتصاد کشاورزی می‌شود
عضو انجمن شرکت‌های مهندسی آب استان فارس با تاکید بر این مقوله آب مجازی بیان کرد: اگر میزان عرض و تقاضا مدیریت شود، علاوه بر عدم هدررفت آب مجازی و تعادل در مصرف، بحث صادرات و بهره‌وری اقتصاد کشاورزی را خواهیم داشت.
وی بیان کرد: امروز سازمان آب متولی استحصال آب است و جهاد کشاورزی متولی مصرف آب؛ حال اگر هماهنگی لازم در استحصال و مصرف باشد و پس از آن وزارت‌صنایع با بسته‌بندی مناسب و ایجاد بازار فروش به این زنجیره بپیوندد، از هدررفت آب مجازی و امحاء محصول جلوگیری می‌کنیم.
این تحلیلگر مسائل آبی گفت: چطور پدران ما در چند صد سال پیش توانستند این خشکی‌ها را مدیریت کندد و مایحتاج عمومی خود را از هیمن زمین و اب به دست آورند؛ اما ما با همه تکنولوژی نمی‌توانیم.
وی افزود: ما اگر نمی‌توانیم ایراد در جای دیگری است، ابیاری قطره‌ای توسط جهاد کشاورزی یک راه‌حل است، بارور کردن ابرها توسط سازمان آب هم یک راه حل است اما باید دید در چه منطقه‌ای این ابرها بارور شوند تا آب استحصال شود.
صرفه‌جویی در مصرف آب یعنی مدیریت زنجیره‌های استحصال، انتقال و مصرف آب
بلوچی تصریح کرد: باید زنجیره‌های استحصال، انتقال و مصرف آب مدیریت شوند.
متخصص حوزه آب با ابراز تأسف از عدم وجود این زنجیره، گفت: به دلیل عدم این زنجیره، همه هزینه در بحث بحث استحصال و مصرف انجام می شود و آن زمان محصولات تولیدشده نیز جایگاه درستی ندارند.
وی با ابراز تأسف از عدم مدیریت و نبود این زنجیره و عدم تعادل عرضه و تقاضا، گفت: در این شرایط محصولی مانند گوجه فرنگی یک روز در بازار به قیمت 10 هزر تومان و روزی دیگر 300 تومان فروخته می‌شود و یا اینکه باعث هدررفت آب مجازی در این محصول می‌شویم.
عضو انجمن مهندسان مشاور استان فارس با اشاره به عدم یا سوءمدیریت در کشت محصول که باعث دورریز محصول، هدررفت آب مجازی و لطمه به کشاورز و اقتصاد کشاورزی می‌شود، گفت: در این شرایط عدم مدیریت شده این زنجیره، به عنوان نمونه صادرات آب ارزش افزوده بیشتری نسبت به محصولی مانند گوجه فرنگی دارد.
وی اضافه کرد: همین حالا و با این شرایط، با استفاده از سیستم‌های مدرن برای آبیاری و استفاده از بسته‌بندی مناسب برای محصول، می‌توانیم در حدود 50 درصد آب را صرفه‌جویی کنیم و برای نسل اینده داشته باشیم .
وی گفت: چرا وزارت صنایع و بازرگانی نسبت به کارت بازرگانی حساس است؛ اما نسبت به بسته‌بندی مناسب محصول حساس نیست.
ایجاد کشت مقاوم بسته به اقلیم و جغرافیای هر منطقه
وی در ادامه با اشاره به الگوی کشت هر اقلیم و ایجاد کشت مقاوم در آن منطقه گفت: تغییر الگوی کشت هم الزامی برای وزارت کشاورزی است که این موضوع هنوز به‌طور جدی رخ نداده است.
به گفته بلوچی، باید مدیریت کلانی برای جغرافیای هر منطقه وجود داشته باشد تا کشت مقاوم و مناسب با شرایط آن اقلیم به وجود آید که متاسفانه این طبقه‌بندی انجام نشده است و معمولا جهاد کشاورزی پس از مردم و کشاورزان بیدار شده و به راه می‌افتند.
وی با ذکر مثالی ادامه داد: کشاورزان منطقه سروستان به دلیل خشکی و شوری آب از ذرت به سمت پسته رفتند و الان با توجه به اقلیم سروستان، کشت پسته بسیار مقرون به صرفه است.
عضو هیأت مدیره انجمن مهندسی آب استان فارس با بیان اینکه در برخی مناطق مثل شمال فارس هنوز در بعضی نقاط مردم معضل بحران اب و اهمیت الگوی کشت مناسب را درک نکرده‌اند و هنوز متاسفانه از آبیاری غرقابی استفاده می‌کنند، گفت: باید جهاد کشاورزی بستر استفده صحیح از منابع آبی و الگوی کشت مناسب آن منطقه را به وجود آورد.
به گفته وی، باید جهاد کشاورزی الگوی کشت هر منطقه را بر اساس اقلیم آن منطقه به دست آورد و انگاه با حمایت از کشاورزان بستر کشت، داشت و خرید محصول را به وجود آورد و سپس به فکر صادرات محصول باشد؛ اما متاسفانه این عزم وجود ندارد.
این کارشناس خبره در حوزه آب افزود: امروز متاسفانه کشاورز باید خود به فکر تولید، ارقام تولید و مراحل داشت به‌طور کامل باشد و سپس به دنبال بازار فروش باشد یا اینکه چشم بسته به میدان برود.
وی افزود: اگر دنبال بازار فروش باشد باید بازرگانی قوی باشد و آیا کشاورزان توان این امر را دارند که بخش بازرگانی ایجاد کنند؟
ایجاد اتاق بازرگانی برای محصولات
متخصص حوزه آب گفت: چرا مثلا ما اتاق بازرگانی با کشورهای مختلف داریم اما به طور مثال تاق بازرگانی گوجه فرنگی به طور اختصاصی نداریم.
محکومیت دشت‌ها به خشکی و ممنوعه شدن؛ به‌دلیل مجوزهای بدون کارشناسی در حفر چاه، عدم مدیریت در دبی آب و عدم کشت مناسب
بلوچی در بخش پایانی گفتگوی خود با «آوای فارس» به مبحث دشت‌های ممنوعه اشاره و بیان کرد: هر دشت یک بستر و یک دبی خاصی دارد و ما حق نداریم از یک دشت به دلیل خروجی بیشتر، بیشتر ازمیزان دبی آن استفاده کنیم و این مثل این است که ما در خانه ظرفیت پذیرایی 10 نفر را بیشتر نداشته باشیم و 100 مهمان دعوت کنیم.
وی افرود: مجوزهای بدون کارشناسی در حفر چاه، عدم مدیریت در دبی آب و عدم کشت مناسب باعث ممنوعه و غیرقابل کشت شدن یک دشت و محکوم شدن درختان و مراتع یه خشکی می‌شود.
به گفته این کارشناس آب، عدم و سوءمدیریت در حوزه آب و نگاه سیاسی به این مقوله فرا از نگاه فنی باعث محضل آب و پدیده بیش از پیش خشکی شده است.
بحران آب اکنون به بیماری در شرف تشنج و ورود به کمایی مرگ بار شبیه است
بحث «قانونگذاری» به عنوان یکی دیگر از معضل‌های منتهی به بحران آب است و بسیاری تصور می‌کنند که مشکل‌های حوزه آب با خارج شدن از بخش دولتی و واگذاری به بخش خصوصی حل می‌شوند، این در حالی است که مشکل اصلی ما نقص در قانونگذاری است. تا زمانی که این نواقص وجود دارند و مقررات‌گذاریِ قوی‌ای نداشته باشیم، حتی واگذاری به بخش خصوصی نیز کمکی به ما نخواهد کرد.
در واقع متهم کردن مردم، جامعه و فرهنگ در بحران آبی‌ای که امروز با آن روبرو هستیم نوعی نعل وارونه و به دور از انصاف است.
سهم مصرفیِ اندک مردم در چرخه آب به ما اجازه نمی‌دهد که آنها را در معرض اتهام قرار دهیم و از کسانی که خود قربانی سیاست های آبی غلط هستند بخواهیم تقصیر خود را پذیرفته و الگوی مصرف خود را اصلاح کنند.
اگر الگوی مصرف مردم در جایی خراب شده است، این حکمرانی غلط آب است که آن را تخریب کرده است.
بدون شک اصلاح الگوی مصرف آب باید از طریق فرهنگی صورت گیرد و با این وجود موضوع این است که بحران آب اکنون به بیماری در شرف تشنج و ورود به کمایی مرگ بار شبیه است.
بدون شک نمی‌توان در این شرایط بحرانی به بیمار گفت که با تغییر الگوی تغذیه خود جلوی بحران را بگیرد، شرایط آبی کشور نیز در معرض ورود به تشنج است و ما باید از وقوع این فاجعه جلوگیری کنیم.
در واقع به نگاهی اجمالی به بحث بحران آب، آن هم نه تنها در حوزه آب شرب باید به مسائل زیست محیطی و معیشتی استان توجه ویژه شود.
کد مطلب : ۱۴۶۱۲
