اما جوانی خود حاصل گذر از مرحله‌ای است که بلوغ نام دارد و اگرچه غالبا آن را با تغییرات جسمی می‌شناسند، اما مسئله‌ای فراتر از آن است. به طور کلی، همان‌طور که پی‌ریزی یک ساختمان، نقش مهمی در استحکام آن دارد، چگونگی برخورد با مسئله بلوغ نیز در کنش جوانی فرد تاثیری اساسی دارد. در این مقاله، قصد داریم تا به بررسی بلوغ و اثرات آن بر نوجوانان پرداخته و راهکارهایی را به منظور برخورد بهتر با آن بیان نماییم.
علائم بلوغ
علائم بلوغ را می‌توان به دو گروه جسمی -که برخی از علائم آن میان دختران و پسران مشترک و برخی دیگر اختصاصی هستند- و روانی تقسیم‌بندی کرد. افزایش اعتماد به نفس، حس کنجکاوی، تمایل به برقراری روابط اجتماعی، افزایش احساسات، بی‌ثباتی عاطفی، گرایش به جنس مخالف و رشد سطح فکری، از جمله علائم بلوغ هستند که از نظر روانی در نوجوان حاصل می‌شوند. این دگرگونی روانی موجب تغییر در علایق و نگرش‌ها شده و در نتیجه رفتار نوجوان را نیز متحول می‌کند. اما این تغییرات (به ویژه فکری) چه وضعیتی را موجب می‌شوند؟
چالش‌های بلوغ
روانشناسان معتقدند بلوغ منجر به ایجاد حس هویت و ارزشمندی در نوجوان می‌شود. به دنبال این حس، نیازها و خواسته‌هایی از سوی او مطرح خواهد شد. این خواسته‌ها ممکن است با خواسته‌های خانواده در تضاد باشد و در صورت عدم توجه به آن‌ها، حتی احتمال سرکشی نوجوان دور از ذهن نیست. در نتیجه این تعارضات، ممکن است پدر و مادر کنترل خود را از دست بدهند و در مقابل نیز رفتارهای پرخاشگرایانه و تهاجمی از سوی نوجوان صورت گیرد. بدین‌سان در صورت عدم توجه به مسائل مطرح شده، بحران شکل گرفته و در ابتدا خانواده و در مقیاس بزرگتر، جامعه دچار آسیب می‌شوند.
آسیب دیگر بلوغ در جامعه ما از دیدگاه دکتر عسکری، روانشناس بالینی نوجوان، از جایی آغاز می‌شود که رواج فرزندسالاری و آزادی‌های افراطی نوجوانان موجب شکل‌گیری رفتار سلطه‌جویانه در نوجوان می‌شود. او معتقد است فرزندسالاری باعث زیاده‌طلب شدن نوجوانان می‌شود، به شکلی که آن‌ها برای رسیدن به خواسته‌های خود دست به هر کاری بزنند.
از دیگر چالش‌های بلوغ می‌توان به بروز خواهش‌های متضاد در رفتار نوجوان اشاره کرد، که خود ناشی از بی‌ثباتی عاطفی ایجاد شده در دوره بلوغ است. در این حالت رفتارهای سریع و حتی خشن در نوجوان ظاهر شده و انتخاب‌های قطعی و با طمأنینۀ او کاهش می‌یابند. نمود دیگر خواهش‌های متضاد که در واقع در مخالفت با الگوهای رایج و با نیروی استقلال‌طلبی شکل گرفته، نوگرایی است که خود را در نحوۀ لباس پوشیدن، آرایش مو و... نشان می‌دهد.
راهکارهای هدایت بلوغ
قطعا مهمترین بخش در هدایت این برهۀ حساس از زندگی یک نوجوان آگاهی دادن به خود اوست تا درک درستی از شرایط، نیازها و احساسات خود پیدا کرده و بتواند با ابزار اندیشه، بهترین راه‌ها را انتخاب نماید. این آگاهی به ویژه در دنیای امروز که عصر اطلاعات نامیده می‌شود و افراد جامعه زیر بمباران خبری و اطلاعات قرار دارند، ضروری‌تر است.
اگر چه عصر اطلاعات، فرآیند دسترسی به اطلاعات را آسان کرده، اما فرد در معرض اطلاعات مهندسی‌شده، غیر ضروری، مخرب و... قرار دارد و طبیعتا با توجه به بی‌تجربگی نوجوانان و عدم آشنایی آن‌ها با مسائل بلوغ، احتمال تاثیرپذیری آن‌ها افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، پایه‌های فکری و اندیشه فرد در این مرحله شکل می‌گیرد و لازم است شرایطی برای نوجوانان ایجاد نمود تا محدودیتی برای اندیشه نداشته باشند و در راه مستحکم‌تر کردن مبانی اندیشه به آنان یاری نمود.
از دیگر موارد مهم در دوره بلوغ که نقش مهمی در هدایت و جهت‌دهی به آن دارد، می‌توان به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی اشاره کرد. در این دوره است که می‌بایست بایدها و نبایدها به شکلی که مورد قبول نوجوان واقع شده و منجر به واکنش معارض او نشوند، به او عرضه شوند. در جوامع دینی مانند کشور ما نیز لازم است در کنار ارائۀ بایدها و نبایدها به نوجوان، جذابیت‌های دینی هم ارائه شوند تا احساس تعارض نسبت به دین در وی شکل نگیرد.
با توجه به اینکه نوجوانان امروز، جامعۀ فردا را شکل می‌دهند، لازم است تا آنان را با ویژگی‌های جامعه حقیقی و نقش‌هایی که باید در آینده پذیرای آن‌ها باشند، آشنا کرد. امروزه دنیای مجازی بسیار توسعه یافته و بر بسیاری از شئونات زندگی افراد سایه افکنده است؛ دوستی‌ها و شبکه‌های مجازی از یکسو، و دنیای مجازیِ بازی‌های رایانه‌ای، فیلم‌ها و... از سوی دیگر نوجوانی را که در بحران هویت دوره بلوغ به سر می‌برد، احاطه کرده‌اند. با توجه به غیرواقعی بودن روابط حاکم در دنیای مجازی، باید نوجوانان را نسبت به حقایق جامعه آگاه کرده و آنان را برای پذیرش مسئولیت‌ها در آینده آماده کرد. در غیر این صورت نسل جوان جامعه دچار خسارت‌های فراوانی خواهد شد.
یکی دیگر از مسائل مهم دورۀ بلوغ، چگونگی برخورد با مسائل جنسی است. با توجه به گرایشات ایجاد شده در بلوغ که از آن جمله می‌توان به بروز واکنش‌های احساسی و گرایش به جنس مخالف نام برد، مسائل و علامت سئوال‌های فراوانی است که پیش روی نوجوان قرار می‌گیرد. جامعه‌شناسان در این‌باره بر نقش ویژه والدین تاکید کرده و از لزوم آموزش هرچه سریع‌تر مسائل جنسی به آن‌ها می‌گویند، چرا که اگر نوجوان پاسخ خود را از والدین (و یا مربیان مدرسه) و یا دیگر منابع قابل اعتماد دریافت نکند، خود به جستجو رفته و ممکن است تحت تاثیر مطالب ناهنجار قرار بگیرد. در آن صورت با توجه به مشاهدات و آنچه خود نوجوان به آن‌ها دست یافته، تصحیح بینشی که در او ایجاد شده کار آسانی نخواهد بود. به بیان دیگر، تنها راه کنترل مسائل جنسی برای نوجوان و حتی جوان (در آینده)، ارائه صحیح و به موقع این مسائل به صورت مستقیم و غیرمستقیم است، وگرنه کنترل آن‌ها فرآیند پیچیده و حتی امکان‌ناپذیری خواهد بود.
بلوغ و گذر از آن در دیدگاه سایر ملل
اما دیگر ملل و فرهنگ‌ها برای کمک به نوجوانان چه راه حلی مطرح کرده و ارائه می‌کنند و نقطه مشترک آن‌ها چیست؟! این پرسشی است که پاسخ آن را در این بخش خواهید دید.
یهودیان برای نوجوانانی که در سن بلوغ هستند، جشنی به نام "بار" و "بات میتزواهس" برگزار می‌کنند تا تعهد و پیروی خود را نسبت به آیین یهود اعلام کنند. در این مراسم، پس از مراسم مذهبی یکی از دستاوردهای نوجوان ارائه شده و پایان یافتن آن را جشن می‌گیرند. آمیش‌ها (فرقه‌ای مسیحی ساکن در آمریکای شمالی) برای پایان بلوغ سن 16 سالگی را انتخاب می‌کنند که در پی آن، فرد باید مسافرتی دور از فرهنگ خود را تجربه کند. این رسم که "رامسپرینگا" نام دارد، با مراجعت شخص و غسل تعمید به پایان می‌رسد.
در بافین شمالی واقع در شمال کانادا، پسران اسکیمو در آغاز سن بلوغ، برای آزمون مهارت شکار و مقاومت در برابر آب و هوای ناملایم، با پدران خود عازم سفری سنتی می‌شوند. در این سفر آن‌ها باید بتوانند علاوه بر شکار، با حیوانات ارتباط برقرار کنند. در مالزی، دختران مسلمان که به سن یازده سالگی می‌رسند، مراسم خاتم‌القرآن را در مسجد محله برگزار می‌کنند. در این جشن که دختران نوجوان از مدت‌ها قبل برای آن آماده می‌شوند، باید بتوانند بخشی از قرآن را در پیشگاه خانواده و دوستان از حفظ بخوانند.
آنچه از رسوم سایر ملل درباره بلوغ می‌توان درک کرد، تاکید بر احساساتی چون اعتماد به نفس، استقلال، ارزشمندی و حفظ هویت فرهنگی است که در هر کدام از آن‌ها به شکلی متجلی می‌شود.
در پایان باید بار دیگر یادآوری کرد که آنچه در چگونگی هدایت نوجوانان در دورۀ بلوغ -که یونانیان باستان آن را یک بحران می‌دانستند- نقش تعیین کننده‌ای دارد، آگاهی والدین و چگونگی ارتباط با نوجوان برای انتقال آگاهی و تجربه است. چنانچه والدین از آگاهی مناسبی برخوردار باشند اما در برقراری ارتباط ناکام بمانند، ممکن است منجر به بروز سرکشی و رفتار پرخاشگرایانه از سوی نوجوان شوند.
احمد تقدم
