به گزارش حافظ خبر؛ حق کاپیتولاسیون در ایران، اولین بار در معاهده ترکمنچای در سال ۱۲۰۳ ه ش در زمان فتحعلی شاه قاجار به روسیه داده شد که آسیب های فراوانی در طول یک قرن به ایران وارد کرد. حق کاپیتولاسیون در ایران کم کم از انحصار دولت روسیه خارج شد و بسیاری از دولتهای دیگر نیز با استفاده از اصل کامله الوداد صاحب این حق شدند و قضاوت کنسولی خود را بر ایران تحمیل کردند. اسپانیا، فرانسه، آمریکا، آلمان، ایتالیا و چند کشور دیگر از جمله دولت عثمانی بعدها از ایران حق کاپیتولاسیون را به دست آوردند.
در سال ۱۲۹۷ ه ش یعنی دو سال قبل از کودتای رضاخان در دولت صمصام السلطنه لایحه ای به تصویب رسید که به موجب آن حق کاپیتولاسیون روسها در ایران لغو شد. پس از لغو قرارداد کاپیتولاسیون بین ایران و روسیه، قرارداد کاپیتولاسیون تعدادی از کشورهای دیگر نیز لغو شد. اما کشورهای غربی همچنان به این امتیاز پایبند بودند. سرانجام مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۶ ه ش یعنی در آغازین سال پادشاهی رضاخان الغاء کاپیتولاسیون را اعلام کرد و به همه دولی که از این حق استفاده می کردند یک سال وقت داد که در قراردادهای خود تجدیدنظر و این امتیاز را لغو کنند.
اما این تمام ماجرا نبود…
هر چند رضاخان که توسط انگلیسی ها بر سریر قدرت نشسته بود، تمام تلاش خود را می کرد که از زیر یوغ استعمار انگلیس رهایی یابد، اما فایده ای نداشت. تا آن که جنگ جهانی دوم آغاز شد…
رضاخان که قلدری همچون هیلتر را می دیدید که قدرت انگلیس را به بازی گرفته است، به سمت آلمان رفت تا شاید بتواند از زیر یوغ انگلیس خارج شود؛ اما این خروج از تعهداتش به انگلیس طولی نکشید و این بار ذلیلانه تن به خفت و خواری داد و تاج شاهی را به نیروهای متفقین بخشید و التماس کرد تا فرزندش محمدرضا را به شاهی برسانند.
محمدرضا تاج شاهی بر سر نهاد و شاه ایران شد.
شاهی که از همان بدو سلطنت ترس از انگلیس و عواملش در بطن جانش نفوذ کرده بود.
اما قیام مردمی ۳۰ تیر و سپس محکومت انگلیس در دادگاه لاهه توسط دولت مصدق، ضعف انگلستان را نشان داد. از سوی دیگر آمریکایی ها با چراغ سبز دولت مصدق، پا به خاک ایران گذاشتند و سپس با ساقط کردن مصدق و برگرداندن شاه در ۲۸ مرداد ۳۲، جای انگلیس را در ایران پر کردند.
آمریکایی ها بعد از ده سال لایحه کاپیتالاسیون را بر ایران تحمیل کردند و دوباره کاپیتالاسیون به ایران برگشت. لایحه ای که دودمان شاهنشاهی را بر باد فنا داد.
در تابستان سال ۱۳۴۲ سفارت امریکا در تهران درخواست کاپیتولاسیون یا حق قضاوت کنسولی کرد. یعنی سفارت امریکا تنها حق دارد در مورد تخلفات و جرائم اتباع امریکایی در ایران رسیدگی کند، بدین مفهوم که به طور رسمی استقلال قانونی ایران نقض شده و به سفارت امریکا سپرده می شود.
دولت اسدلله علم به دلیل شرایط جوی حساس کشور در خصوص این درخواست اقدامی نکرد تا سرانجام دولت حسنعلی منصور روی کار آمد. امریکایی ها تصویب اصل کاپیتولاسیون را در دولت حسنعلی منصور به طور جدی تری دنبال کردند. وی نامه سفارت امریکا را برای بررسی این موضوع در ابعاد حقوقی و سیاسی به وزارت خارجه فرستاد و وزیر خارجه وقت نامه را به بخش حقوقی وزارتخانه ارجاع داد و پس از بررسی های متعدد سه مشکل اصلی برای این درخواست مطرح شد.
محتوای نامه درخواستی در تضاد با کنوانسیون وین (مهمترین معاهده مربوط به حقوق دیپلماتیک است که با اعتقاد به این که یک قرارداد بین‌المللی دربارهٔ روابط و مزایا و مصونیتهای نمایندگان سیاسی در بهبود مناسبات دوستانه بین کشورها هر چند طرز و اساس حکومت و اصول اجتماعی آن‌ها تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشند مؤثر خواهد بود.) بود واگر ایران حق کاپیتولاسیون امریکا را می پذیرفت مسلما سایر دولت ها نیز خواستار این حق به نفع خودشان می شدند همچنین این درخواست باقوانین کشورما در تعارض بود.
وزیر خارجه طی نامه ای به نخست وزیر این سه مشکل را شرح داد و در ادامه حسنعلی منصور نامه سفارت امریکا و وزارت خارجه را برای تصمیم گیری نهایی به مجلس فرستاد. جریان طرح موضوع کاپیتولاسیون در مجلس به شکل غیرعادی انجام گرفت و علی رغم اینکه اکثریت نمایندگان از وابستگان به دربار و دولت بودند اما در یک اتفاق بی سابقه ۴۷ نفر رای مثبت و در حدود ۶۲ نفر به این لایحه رای منفی دادند.
به دستور حسنعلی منصور تمام مکاتبات در خصوص این لایحه باید محرمانه باقی بماند.
با تصویب کاپیتالاسیون، سیدعبدالحسین طباطبایی (نماینده وقت مردم کازرون در مجلس شورای ملی) که نسبت فامیلی با آیت الله سید احمد پیشوا از شاگردان امام خمینی داشت، خبر این مصوبه را به آیت الله پیشوا داد.
پیشوا سریعاً خود را به قم و نزد امام خمینی می رساند و امام را در جریان امر قرار میدهد.
امام علما را می خواهد و اعلام میکند که تصمیم دارد تا سخنرانی بنماید. در این سخنرانی امام خمینی کاپیتالاسیون را افشا می کند.
شب هنگام سیزده ابان ۱۳۴۳، زمانی که آیت الله پیشوا از بیت امام بیرون می آید مأموران رژیم ستم شاهی منزل امام ریخته وی را دستگیر و تبعید می نمایند.
آیت الله پیشوا چند روز بعد در مسجد نو (شهدای فعلی) کازرون بر منبر رفته و داستان را بیان می کند.
دور بعد انتخابات رژیم سعی در حذف هر دو چهره یعنی سید عبدالحسین طباطبایی نماینده مردم کازرون و ایت الله سید احمد پیشوا از کازرون را دارد. در این انتخابات جباری از شهری دیگر وارد گود رقابت انتخاباتی شده و به مجلس راه می یابد. از سوی دیگر به دلیل حمایت ضمنی ایت الله پیشوا از سید عبدالحسین طباطبایی، خشک مقدس ها که انتخابات را حرام می دانستند بدون در نظر گرفتن مسایل، در دام تبلیغاتی ساواک قرار گرفته و تبلیغات شدیدی علیه پیشوا شکل میگیرد. همین مسئله باعث شد تا پیشوای کازرون، رخت هجرت بر بندد و راهی شیراز شود. در شیراز نیز در مسجد نو اقامه جماعت کرد و فعالیت های انقلابی خودرا ادامه داد.
رجبعلی طاهری در گفتگو با نوینسده، بر این مسأله تأکید می‌کند که ماجرای نحوه‌ی انتقال خبر تصویب کاپیتولاسیون به آیت‌الله خمینی را بدون واسطه از زبان سیداحمد پیشوا شنیده است. آیت الله شیخ اسدالله ایمانی (امام جمعه کازرون در دهه شصت و هفتاد و امام جمعه بوشهر در دهه هشتاد و امام جمعه شیراز از سال ۸۶ تا ۹۷) از دیگر اشخاصی است که این ماجرا را بدون واسطه از زبان پیشوا شنیده‌ است. حاج حسین مختاری رئیس بانک کوثر استان فارس نیز از جمله کسانی است که در گفتگو با اینجانب داستان را بدون واسطه از آیت الله پیشوا شنیده است.
همچنین کامران غضنفری، پژوهشگر تاریخ، در گفتگو با سایت دانا می‌گوید: نماینده کازرون به حاج آقای پیشوایی یکی از علمای شیراز اطلاع داده بود که لایحه کاپیتولاسیون در مجلس به تصویب رسیده است و آقای پیشوایی این مهم را به حضرت امام اطلاع دادند و امام راحل نیز دستور دادند تا از منابع موثق در این خصوص تحقیق شود.