به گزارش حافظ خبر؛ شهرستان کازرون، از شهرهای جنوبی ایران به شمار می‌آید که پیشینه‌ای بسیار دارد. این شهر تاریخی که در جنوب غربی استان فارس و در میانه سه استان بوشهر، فارس و کهگیلویه و بویر احمد، از دیرباز پرورشگاه بسیاری از بزرگان ادبی، فلسفی، فقهی، دینی، علمی بوده است.
هرچند امروزه از گسترده این شهرستان کاسته شده است و شهرستان‌های بسیاری از آن جدا شده‌اند، اما هنوز در گستره خود، روستاهایی دارد که هرچند پیشینه‌ای به درازای پیشینه ایران‌زمین دارند، ناشناخته مانده‌اند و از این رو میراث فرهنگی آن‌ها روزگار را به سوی نابودی و فراموشی بیشتر سپری می‌کنند.
شهر خشت و کنارتخته، از بخش‌های بسیار کهن و باستانی شهرستان کازرون هستند که از آن به سه‌راهه فارس، بوشهر و خوزستان می‌توان نام برد. کمارج، پس از خشت و کنارتخته، بزرگترین منطقه این شهر به شمار می‌آید که پیشینه‌ای دراز دارد. یکی از روستاهای دهستان کمارج، دَهلی، دَهلِه یا الیف است.
برپایه گزارش سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۲۵۳ تن (۵۵خانوار) بود که در سرشماری سال 1395، به 220 تن کاهش پیدا کرد.
غلامرضا محمدی و مریم اسدی، دانشجویان کارشناسی ارشد رشته باستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون، در مقاله‌ای که سال 1393 برای دومین کنگره بین‌المللی سازه، معماری و توسعه شهری این روستا را چنین می‌شناسانند: کمارج یکی از دهستان‌های بخش کمارج و کنارتخته از توابع شهرستان کازرون است که در ادوار گوناگون بنابه به استناد منابع و کتب تاریخی و مدارک و شواهد باستان‌شناختی و از منظر جغرافی‌دانان بزرگ ادوار اسلامی در حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جنوب ایران نقش بارز و بسزایی داشته است. یکی از روستاهای این دهستان روستای دهلی (الیف) می‌باشد که تا کنون مورد مطالعه‌ی جدی و بررسی و کاوش‌های باستان‌شناختی قرار نگرفته است. از ارکان و عناصر بارز این اهمیت وجود تپه‌های باستانی و عناصر گوناگون معماری پیش از اسلام و دوران اسلامی است که با توجه به وسعت اندک این روستا در نوع خود با اهمیت است. راه‌های مال‌رو باستانی، همچنین وجود عناصرمتعدد معماری در روستا و غار تاریخی هفت‌تنان، انبوه سنگ‌های قبر و آب‌انبارهای متعدد و روباز واقع در روستای دهلی (الیف) و همچنین انبوه اشیاء سنگی از جمله جوغن‌های سنگی بر اهمیت این مکان می‌افزاید.
این سرزمین باستانی، همچنان که گفته شد دارای میراث سنگی بسیار کهنی است که در سال 1398، توجه سازمان میراث فرهنگی را نیز به سوی کشاند تا گورستان این روستا به شماره 28278 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود.
محمدجواد جوکاری، 24 دی 1398 با اشاره به پیشینه این روستا گفت: تیم کارشناسی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کازرون با همکاری دهیاری و شورای اسلامی روستای الیف و برخی از کنش‌گران فرهنگی، به گردآوری و ساماندهی سنگ‌های تاریخی پراکنده و در معرض آسیب و سرقت این روستا روی آورد و همه این سنگ‌ها به آرامستان تاریخی و ملی روستا منتقل شد.
وی بیان کرد: این سنگ‌قبرهای تابوتی که مزین به خطوط کوفی، نسخ و ثلث است از قابلیت‌های بسیاری برای راه‌اندازی گنجینه سنگ‌های تاریخی برخوردار است.
جوکاری ادامه داد: در سال ۱۳۹۴ گنجینه مردم‌شناسی در روستای الیف راه‌اندازی شد که بازدید از آن برای همگان رایگان است.
هرچند این روستا دارای آب و هوای گرم و خشک است، برخی زمستان‌ها بر بلندای آن نیز برف می‌نشیند تا قابی چهار فصل را برای تماشاچیان بسازد.
این روستا در پایانی‌ترین نقاط زاگرس است و به همین دلیل پوشش گیاهی و جانوری به ویژه درختچه‌ها و بوته‌هایی چون بادام کوهی (آخرک یا بخورک) که نه تنها از تنقلات مردم منطقه به شمار می‌آید که از گیاهان دارویی ویژه برای درمان کم‌خونی نیز هست.
مردم این روستا که پیشتر از آب سرچشمه‌های کوهی را برای نوشیدن و دیگر مصارف بهره می‌گرفتند چند سالی است که دارای آب لوله‌کشی شده‌اند. در این روستا اما هنوز سیستم گازکشی وجود ندارد و در روزهای سرد سال، مردم بیشتر از هیزم به ویژه چوب بوته‌های آخرک برای گرم نگه داشتن خانه‌های خود، که بیشتر در روند سنتی روستا از سنگ ساخته شده‌اند، بهره می‌گیرند.
هرچند کشاورزی در این روستا جایگاه خود را دارد، روستاییان به دامداری و دام‌پروری نیز روی آورده‌اند و در کنار پرورش گاو و گوسپند، مرغ و خروس و گاه سگ را نیز پرورش می‌دهند.
در روستای الیف، دانش‌آموزان تنها می‌توانند تا کلاس ششم را بخوانند و سپس برای ادامه تحصیلات باید به مرکز دهستان، بخش و گاه به کازرون بیایند که زمینه‌ساز کوچ خانوادگی یا ترک تحصیل روستاییان شده است؛ از این رو کسانی که در روستا می‌مانند باید کار پدری خود را ادامه دهند.
دور بودن از دبیرستان و هنرستان از یک سو و دیگر زیرساخت‌های فرهنگی، زمینه را برای ادامه روند فرهنگی گذشته همچون ازدواج پسران و دختران در سن پایین فراهم کرده است.
