علاوه بر آنکه دستیابی به توافق واقعی (و نه صرفاً توافق واره های تبلیغاتی) و نیز حصول نتایج ملموس برای جامعه ی ایرانی دشوار و حتی شاید غیرممکن خواهد بود، اصولاً ورود به تنش زدایی در این حوزه مستلزم امتیازدهی های غیرعادلانه و مخالف منافع ملی است که ملت ایران هیچ گاه زیر بار آن نخواهد رفت.

حافظ نیوز/ این روزها و پس از انتشار بیانیه ی لوزان، نگاه های تحلیل گران به آینده ی روابط جمهوری اسلامی ایران و غرب و به طور مشخص ایالات متحده ی آمریکا دوخته شده است. به ویژه آنکه گاه شنیده می شود بیانیه ی مذکور و مسیر مذاکرات هسته ای، آغازی است برای تنش زدایی و کاهش تخاصم با آمریکا و نکته ی قابل تأمل آنکه گاه چنین سخنانی از زبان برخی افراد مسئول نیز کم وبیش شنیده می شود. برای پاسخ به این پرسش ها که «آیا به واقع مذاکرات هسته ای پله ی اول برای رسیدن به بام تعامل سازنده با جهان است؟» و اینکه «ادامه ی این مسیر به پایان خصومت و تنش ختم خواهد شد یا خیر؟» باید از جنبه های گوناگون به بررسی این موضوع پرداخت که در این یادداشت تلاش خواهد شد در چهار سطح تحلیل، به پاسخ این پرسش ها پرداخته شود.
الف) سیاست های رسمی و کلان نظامآن چنان که در مواضع رسمی نظام جمهوری اسلامی بارها مورد تأکید قرار گرفته است، مذاکرات اخیر در سطح حداکثر وزیر امور خارجه و منحصراً در موضوع «پرونده ی هسته ای ایران» است و هیچ گونه برنامه و تصمیمی برای مذاکره در موضوعات دیگر از جمله تحولات منطقه، مسائل داخلی و... مشاهده نمی شود.رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین این سیاست نظام می فرمایند: «مذاکراتی که امروز در جریاناست، که با دولت های اروپایی و با آمریکا مذاکره می کنند،مذاکره ی با آمریکاصرفاً در قضیه ی هسته ایاست ولاغیر. این را همه بدانند. ما درباره ی مسائل منطقه ای با آمریکا مذاکره اینمی کنیم. هدف های آمریکا در مسائل منطقه ای، درست نقطه ی مقابل هدف های ماست. ما درمنطقه امنیت و آرامش می خواهیم، تسلط ملت ها را می خواهیم. سیاست آمریکا در منطقهایجاد ناامنی است. شما به مصر نگاه کنید، به لیبی نگاه کنید، به سوریه نگاه کنید. دستگاه های استکباری و در رأس آن ها آمریکا، در مقابلبیداری اسلامی ایکه به وسیله ی ملت ها به وجودآمد، یک ضدحمله را شروع کردند که هنوز ادامه دارد و ملت ها را در منطقه داردبه تدریج بدبخت می کند. هدف آن ها این است. این درست نقطه ی مقابل هدف های ماست. ما نهدر مسائل منطقه ای، نه در مسائل داخلی و نه در مسئله ی تسلیحات، با آمریکا مطلقاًصحبت و مذاکره ای نداریم. مذاکره صرفاً در قضیه ی هسته ای است و اینکه ما درموضوع هسته ای با روش دیپلماسی چگونه می توانیم به نتیجه برسیم.»طبعاً براساس اصول منطقی حکمرانی، انتظار می رود همه ی مدیران اجرایی کشور در چارچوب سیاست های اعلام شده ی رسمی سخن بگویند و عمل کنند. ب) تضاد اهداف راهبردی حتی اگر سیاست های رسمی نظام نیز در خصوص مذاکره با آمریکا در مسائل غیرهسته ای، ساکت مانده بود، اندکی تأمل در وضعیت و واقعیت های میان ایران و آمریکا در موضوعات مختلف، پاسخ را روشن می ساخت. در تحولات منطقه به طور مشخص دو محور (بازیگر) اصلی وجود دارد: نخست محور مقاومت که کانون آن جمهوری اسلامی ایران است و دوم محور عبری-عربی-غربی که با هدایت های آشکار و پنهان آمریکا، اروپا و رژیم صهیونیستی، در حال شعله ور ساختن منطقه است. این محور گاه در قالب جنگ نیابتی از طریق «تکفیری های بی وطن» ظهور و بروز می یابد و گاه در شکل حمله ی نظامی رژیم سعودی به مردم بی پناه یمن رخ می نماید. در مقابل توطئه های این محور سلطه گر، تنها این جمهوری اسلامی ایران است که پناه مظلومان و حامی مقاومت در منطقه است و اتفاقاً در این نبرد نابرابر به خوبی توانمندی خود را به اثبات رسانده است.خلاصه آنکه عرصه ی تحولات منطقه نه تنها عرصه ی اشتراک و یا تعامل منافع ایران و غرب نیست، که آشکارا می توان آن را عرصه ی تضاد اهداف راهبردی دو طرف دانست. نقطه ی مشترکی میان ایران و غرب وجود ندارد که بتوانند بر روی آن مذاکره و تفاهم بکنند. در چنین شرایطی، نشستن ایران و غرب بر پشت میز مذاکره در موضوعات منطقه ای، یک امتیاز بزرگ برای غرب به شمار می آید که در مقابل، آورده ای برای ایران اسلامی نخواهد داشت.برای مثال، حضرت امام خامنه ای در خصوص یکی از مصادیق مورد تأکید آمریکا می فرمایند: «می گوید امنیت اسرائیل باید حفظ شود. اولاً اسرائیل روزبه روز ناامن تر خواهد شد؛ چه توافق هسته ای بشود، چه نشود. این را بدانید. امنیت اسرائیل تأمین نخواهد شد؛ چه توافق هسته ای بشود و چه نشود.»مذاکره در موضوعات داخلی ایران (مشابه آنچه اروپا در دهه ی هفتاد در قالب گفت وگوهای انتقادی دنبال نمود) نیز نه تنها انفعالی و برخلاف استقلال سیاسی و منافع و عزت ملی جمهوری اسلامی ایران است، بلکه در تضاد با نص توافقنامه ی الجزایر است که آمریکا را از دخالت در مسائل داخلی جمهوری اسلامی ایران نهی کرده است. ج) تنازع گفتمانی-معرفتی فارغ از مسائل سیاسی که در آن تضاد ایران و غرب آشکار است، باید به کسانی که به دنبال تنش زدایی و کاهش تخاصم با غرب هستند، خاطرنشان کرد ریشه های منازعه و تخاصم ایران اسلامی و نظام سلطه در مسائل سیاسی، بلکه در مبانی معرفتی-گفتمانی و خاستگاه های فکری است. غرب سلطه گر برپایه ی انسانِ خودبنیادِ زیاده خواه، بنا نهاده شده است که لذت جویی های بی پایان، او را به ستم به دیگر ملت های مظلوم و مستضعف کشانده و در قالب استعمار، استعمار نو و استعمار فرانو به دنبال به بند اسارت حیوانیت کشاندن انسان معاصر است؛ درحالی که انقلاب اسلامی برپایه ی گفتمان اسلام ناب محمدی (ص)، دعوت توحید و رهایی بشر از یوغ طواغیت، سلطه گران و شیاطین را پیگیری می کند.باید دانست این ها صرفاً یک سری گزاره های گفتمانی-آرمانی نیست و اتفاقاً همین تفاوت خاستگاه ها و نظرگاه های معرفتی است که نظام اسلامی و نظام سلطه را به دو گونه رفتار کاملاً متضاد و غیرقابل جمع کشانده است. آیا غرب از مبانی نظری خویش عدول می کند و از زورگویی به ملل مستضعف و زیاده خواهی در اقصا نقاط عالم دست می کشد؟ و یا خدای ناکرده، عده ای گمان کرده اند که ملت عزت خواه و غیرت مند ایران اسلامی، در مقابل کفر سر تعظیم فرومی آوردند و سابقه ی چهارده قرن توحید و ولایت مداری را به ثمن بخس معامله می کنند!برمبنای منطق الهی که در کلام الله مجید مشهود است، «وَلَن تَرضی عَنک الیهودُ وَلَا النَّصاریحَتّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم قُل إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الهُدی وَلَئِنِ اتَّبَعتَ أَهواءَهُم بَعدَ الَّذی جاءَک مِنَ العِلمِ ما لَک مِنَ اللَّهِ مِن وَلِی وَلا نَصیرٍ»؛ هرگز یهود و نصاری از تو راضی نخواهند شد (تا به طور کامل، تسلیم خواسته های آن ها شوی و) از آیین (و روش) آنان پیروی کنی. بگو: «هدایت، تنها هدایت الهی است!» و اگر از هواوهوس های آنان پیروی کنی، بعد از آنکه آگاه شده ای، هیچ سرپرست و یاوری از سوی خدا برای تو نخواهد بود. (بقره: 120)ترجمان همین گفتمان را می توان در پیام الهی حضرت امام راحل (ره) ملاحظه نمود که «بعضی مغرضین ما را به اعمال سیاست نفرت و کینه توزی در مجامع جهانی توصیف و مورد شماتت قرار می دهند و با دلسوزی های بی مورد و اعتراض های کودکانه می گویند جمهوری اسلامی سبب دشمنی ها شده است و از چشم غرب و شرق و ایادی شان افتاده است! که چه خوب است [به] این سؤال پاسخ داده شود که ملت های جهان سوم و مسلمانان و خصوصاً ملت ایران، در چه زمانی نزد غربی ها و شرقی ها احترام و اعتبار داشته اند که امروز بی اعتبار شده اند! آری، اگر ملت ایران از همه ی اصول و موازین اسلامی و انقلابی خود عدول کند و خانه ی عزت و اعتبار پیامبر و ائمه ی معصومین (علیهم السلام) را با دست های خود ویران نماید، آن وقت ممکن است جهان خواران او را به عنوان یک ملت ضعیف و فقیر و بی فرهنگ به رسمیت بشناسند، ولی در همان حدی که آن ها آقا باشند، ما نوکر؛ آن ها ابرقدرت باشند، ما ضعیف؛ آن ها ولی و قیم باشند، ما جیره خوار و حافظ منافع آن ها؛ نه یک ایران با هویت ایرانی-اسلامی، بلکه ایرانی که شناسنامه اش را آمریکا و شوروی صادر کند، ایرانی که ارابه ی سیاست آمریکا یا شوروی را بکشد و امروز همه ی مصیبت و عزای آمریکا و شوروی شرق و غرب در این است که نه تنها ملت ایران از تحت الحمایگی آنان خارج شده است، که دیگران را هم به خروج از سلطه ی جباران دعوت می کند. کنترل و حذف سلاح های مخرب از جهان اگر با حقیقت و صداقت همراه بود، خواسته ی همه ملت هاست، ولی این نیز یک فریب قدیمی است.» (صحیفه ی امام، ج 21، ص90 و 91)خلاصه ی کلام آنکه ریشه های تخاصم ایران اسلامی با غرب سلطه جو، نه چنان سطحی، کم اهمیت و بی بنیاد است که ساده اندیشانه گمان کنیم با یک مذاکره در موضوع خاص به فراموشی سپرده می شود و نه اهداف راهبردی طرفین در محیط های گوناگون ملی، منطقه ای و بین المللی دارای نقاط مشترک است که بتوان از «تنش زدایی» و «کاهش سطح تخاصم» سخن به میان آورد. د) چشم انداز مذاکرات هسته ایآخرین سطح تحلیل که می توان از آن منظر به این موضوع نگریست، مسیر پیش رو در مذاکرات هسته ای و چشم انداز آتی آن است. هرچند آینده پژوهی مذاکرات، مجالی مفصل تر می طلبد و از حوصله ی این نوشتار خارج است، اما آنچه مسلم است اینکه مسیر مذاکرات تا حصول توافق با دشواری هایی جدی مواجه است که از جمله ی آن ها می توان به خدعه گری های آمریکا، فشارهای رژیم صهیونیستی و نیز رقابت درونی هیئت حاکمه ی ایالات متحده و... اشاره نمود.به بیان رهبر معظم انقلاب، «طرف مقابل، طرف حیله گری است. از جمله ی چیزهایی که غالباً پنهان می ماند از چشم ها، حیله گری اشخاص یا جهاتی است که دارای ظاهر بزرگ و فربهی هستند. آدم فکر نمی کند که این ها هم حیله گر باشند. خب امروز آمریکا ظاهر فربهی دارد؛ قدرت مالی، قدرت اقتصادی، قدرت سیاسی، قدرت نظامی، قدرت امنیتی و غفلت می شود از اینکه همین دستگاه صاحب قدرت، اهل موذی گری های آدم های ضعیف هم باشد، ولی هست. اهل حیله گری است، اهل خدعه است، اهل خنجر از پشت زدن است. این جوری است. ما نباید این جور تصور بکنیم که حالا این ها چون مثلاً بمب اتم دارند یا وسایل نظامی قدرتمندی دارند، بنابراین احتیاجی ندارند به اینکه دست به حیله و خدعه بزنند. نه، اتفاقاً احتیاجشان هم زیاد است و عمل هم می کنند و واقعاً خدعه گری می کنند. این ما را نگران می کند. باید مراقب شگردهای دشمن باشیم. هر وقتی که یک زمان معین شده است برای پایان مذاکرات و ما به این زمان نزدیک می شویم، لحن طرف مقابل (به خصوص لحن آمریکایی ها) تندتر، سخت تر، خشن تر می شود. این برای این است که جزء شگردهای این هاست، جزء حیله ها و خدعه های این هاست.»چنین عواملی علاوه بر آنکه دستیابی به توافق واقعی (و نه صرفاً توافق واره های تبلیغاتی) و نیز حصول نتایج ملموس برای جامعه ی ایرانی را دشوار و حتی شاید غیرممکن می سازد، در موضوعات دیگر مورد مناقشه ی ایران و غرب، به مراتب پررنگ تر و برجسته تر ظهور می یابد و بدین ترتیب می توان حدس زد اصولاً ورود به تنش زدایی در این حوزه مستلزم امتیازدهی های غیرعادلانه و مخالف منافع ملی است که ملت ایران هیچ گاه زیر بار آن نخواهد رفت. جمع بندیدر مجموع، با توجه به چهار سطح تحلیل فوق، می توان چنین جمع بندی نمود که چه در سطح مبانی نظری، چه در افق های راهبردی و چه در سطح سیاست های ملی، تعمیم تنش زدایی و پایان تخاصم با نظام سلطه ممکن نیست و نیز واقعیت های عرصه ی میدانی نیز وقوع چنین حالتی را از سوی دو طرف عملاً غیرممکن می سازد.*