امسال سال سینما نبود. اتفاقات خوبی هم افتاد، اما جریان اصلی سینما کماکان با انتخاب دو مسیر

انیمیشن «شرک» یکی از محبوب ترین انیمیشن های جهانی شده هالیوود است. نسخه اول این فیلم در سال 2001 توسط شرکت مشهور «دریم ورکس» روانه سینماهای دنیا شد و در همان سال اسکار بهترین انیمیشن سال را برد.
«شرک» غول سبز مهربان، اما به شدت زشتی است که داستان را جلو می برد. در کنار شخصیت او شاهزاده فیونا وجود دارد که شاهزاده زیبای داستان است. تا اینجا کار همه چیز شبیه داستان ها و روایت های قدیمی و همیشگی است. حتی بچه ها هم از نیمه داستان می توانند حدس بزنند که غول و شاهزاده به هم خواهند رسید، اما در پایان فیلم یک پیچش سیاسی هوشمندانه اتفاق می افتد؛ این شاهزاده فیوناست که با نجات پیدا کردن و ابراز عشقِ «شرک» زشت می شود، همسان غول می شود و با او ازدواج می کند و نه بالعکس.
این جابه جایی عناصر کلیشه ای، به شدت در محافل اندیشه ای غرب مورد توجه قرار گرفت، تا جایی که «شرک» خیلی زود به عنوان یک محصول «برانداز مناسبات معمول جامعه غربی» مورد استناد قرار گرفت و شانی در حد «پایگاه مقاومت» پیدا کرد.
اما ماجرا واقعا همین بود؟ «شرک» در واقع پایگاه مقاومت نبود.خیانتی به پایگاه مقاومت بود. خیلی ساده، در خلال این جابه جایی بزرگ، دوباره همان داستان قدیمی و کلیشه ای پادشاه و مردم، دختر و پسر، تمدن و نامتمدن تکرار می شد و ماجرای سخت داستان این جا بود که با این جابه جایی ظاهری، امکان جایگزینی روایتی دیگر را هم می گرفت.
این ماجرای امسال و این سالهای سینمای ایران است. همه بازی های فرمی، تلاش های ایجاد «تفاوت»، روایت داستان های عجیب و غریب و... همه در نهایت چیزی جز همان«بازی» های قدیمی نیست. تکرار همان ابر روایت های قدیمی، همان تکرار کلیشه های شناسایی «دیگری» و باز دوباره همان فرار از درگیر شدن با ساختار متن و تمرکز روی حاشیه... خیلی از فیلم های امسال هیجان زده مان کرد، خیلی از فیلم ها ما را به امکان «تغییر» امیدوار کرد و در نهایت اتفاقی نیفتاد و دوباره تکرار و تکرار. همه خیال می کنیم داریم روایت ها را «تغییر» می دهیم و تنها کاری می کنیم این است که امکان «تغییر» را می گیریم.
این سه اتفاق مهم ماجرای امسال سینمای ایران است، با این توضیح که جشنواره فجر امسال و فیلم های آن نیز در این یادداشت لحاظ شده اند و با این توضیح که طبیعی است که این یاددشت در مورد همه فیلم های سینمای ایران نیست و فیلم های دیگری هم فارغ از این جریان امسال به نمایش درآمدند.
***
1. کماکان درد بزرگ سینمای ایران در سال جاری، ماجرایی به نام «تقلیل گرایی» بود. بخش مهمی از سینمای اجتماعی ایران، در سال جاری ماجراهای تلخ و غمبار و مصیبت بار جامعه امروز را روایت کردند و این گامی رو به جلو بود که از فضای متوهمانه و خوش خیالانه دهه پیش در حال فاصله گرفتن و قطع رابطه بودیم. اما این روایت از آسیب های اجتماعی، به طور مشخص در مورد بحران روابط در جامعه ایرانی، مثل همیشه با توسل به موجبات روانشناختی، عملا عقیم ماند. تقلیل ماجرای پیچیده خیانت به «آرایش نکردن زن در خانه» و «بوی قرمه سبزی دادن زن» و از آن طرف شکست های کاری مرد در سر کار و تلاش یک زن دیگر برای فریب مرد، عملا چیزی جز نادیده انگاشتن مجموعه پیچیده و بزرگی به نام همه مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه معاصر ایرانی نیست و به همین علت هم هست که ناکارآمد بود و ناکارآمد خواهد ماند.
این توسل به روانشناسی و توجیه تمام ماجرا با بخش کم اهمیتی از آن، مثل همیشه باعث مشخص نشدن منطق درونی شکست جامعه ایرانی شد و این ماجرا ظاهرا خیال دست برداشتن از سر سینمای ایران ندارد.روانشناسی در این گونه امور، معمولا حربه ای است برای دور زدن اصل ماجرا و چه چیزی بهتر از این برای ذات محافظه کارانه سینمای ایران. به جای درگیر شدن با ساختار جامعه، با مردم، مساله اش را مطرح می کند و بدون اینکه برچسب های هزینه بری مثل سرمایه داری ستیزی یا نقد مردم به او بخورد، از کنار ماجرا به آرامی رد می شود. نتیجه: سینما مساله ای را حل نمی کند.
2.روند رویکرد بقاگرای تقدیس کننده زندگی در سال جاری در سینمای ایران به شدت افزایش پیدا کرد.فیلم های زیادی ساخته شد که رویکردی که نیروی مقدس حیات را فقط چسبیدن به اصل زندگی و عشق می داند و از آن در مقابل کوچکترین تهدید از جانب قدرت های متعالی و آرمان ها و ایدئولوژی هایِ بزرگِ برهم زننده آسایش محافظت می کند را دوباره به رویمان بیاورد و نتیجه چه بود: سینمایی به شدت ملال آور، خسته کننده و حوصله سربر و بی رمق.
از پیش واضح بود: آنچه زندگی را برای آدمی تبدیل به «زندگی» می کند، مازاد زندگی است و حالا با ویژگی  متناقض نمای این رویکرد چیزی از زندگی باقی نمی ماند. نهایت سر سپردن به دیدگاهی که بر تقدس زندگی صرف پامی فشارد و از آن در مقابل کوچکترین تهدید از جانب قدرت های متعالی و آرمان ها و ایدئولوژی هایِ بزرگِ برهم زننده آسایش محافظت می کند، زندگی ملال آور و نظارت شده ای است که همه ما در آن بی دردانه و در امن و امان به طرز کسل کننده ای زیست خواهیم کرد و سینمای امسال کسل کننده بود.
آرمانی در آن وجود نداشت، کسی برای چیزی نمی جنگید، بیرون از زندگی شخصی آدم ها گویا اتفاقی نمی افتد و دنیای سینمای ایران در ذهنیات به شدت شخصی شده شان محبوس مانده بود.
3. اما سینمای ایران، امسال اتفاق خوب هم داشت  و مهمترین آن، تلاش برای رهایی و فرار دو جانبه منتقدان و گزارشگران و فیلمسازان از دام «نمادگرایی و تفسیر» بود. اگر چه هنوز تا مرحله نابودی کامل سیستم سفت و سخت اما ساده لوحانه «اجبار ذهن به فهم لایه های دیگری جز آنچه فیلم هست» و در مقابل « اجبار بیرونی فیلمساز به گنجاندن معانی دیگری خارج از فیلم به متن آن» همچنان در سینمای ایران وجود دارد، اما حجم این فشار در سال جاری تا اندازه زیادی کاهش پیدا کرد.بخش مهمی از این ماجرا به دلیل افزایش مخالفت های رسانه ها و جامعه سینما با این شیوه بیمارگونه تحلیل فیلم بود.
روند پرفشار این اجبار به نمادگرایی و نمادگذاری در سینما در دو سه سال گذشته ، به اندازه ای شتاب گرفته بود که در حال ایجاد یک مشروعیت جدید برای فیلم های سینمایی بود.مشروعیتی که سینما را یک قدم تا مرحله سقوط کشانده بود و نتیجه مستقیم آن، فیلم هایی شده بود مغشوش و محتوازده که می خواستند همه مسائل یک دهه اجتماع و سیاست ایرانی را در 90 دقیقه فیلم، حل کنند و این مساوی فرار از سینما بود. این روند در سال جاری متوقف شد.
**
سال آینده سال سختی برای سینمای ایران خواهد بود و بیشتر از همه زنگ خطر برای اقتصاد سینمای ایران در سال آینده با ضرباهنگی تند و وحشتناک به صدا درآمده است.با فیلم هایی که در جشنواره فجر امسال به نمایش در آمده است، مشخص شده است که هیچ مایه قابل توجهی برای کشاندن مخاطب به سینماها وجود ندارد و جذابیت بزرگترین گمشده فعلی سینماست. به غیر از اکران عید که به نظر می رسد تمام موجودی جذابیت سینمای ایران است ظاهرا سینماهای ایران، امسال چندان مشتری نخواهند داشت.
منبع : تسنیم