براساس سند ملی محیط زیست، ایران باید جایگاه اول در منطقه را از جهت کاهش انتشار گاز های گلخانه ای، استفاده از انرژی های پاک و تجدیدپذیر، تولید و بهره برداری از علم و فناوری محیط زیستی، سهم کارآفرینی محیط زیستی از تولید ناخالص داخلی، سهم مشارکت شهروندان و تشکل های مردمی داشته باشد.

هر ساله، نیمه های ماه اسفند که به هفته ی منابع طبیعی نامگذاری شده است، رسانه ها و البته مردم منتظرند تا تصویر کاشت نهال از سوی رهبر انقلاب را مشاهده کنند. سنتی که در طول سال های اخیر همواره مورد تأکید ایشان بوده و بر انجام آن اهتمام ورزیده اند. ایشان در یکی از همین مناسبت ها درباره ی اهمیت درخت کاری چنین گفتند: «کار ما که درخت می کاریم، یک کار نمادین است. ما یک درخت می کاریم، معنایش این است که جوان ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پا به سن گذاشته ای مثل ما در آن ها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله ی حیات.»

البته اهتمام به کاشت درخت را می توان یکی از مصادیق توجه رهبر انقلاب به موضوع مهم تری به نام «محیط زیست» دانست. آلودگی هوای تهران شاید مهم ترین معضل زیست محیطی بود که تا چند سال پیش مطرح می شد، اما امروزه در مورد شهر های مختلف به کرّات این خبر به گوش می رسد و مردم بسیاری از نقاط کشور از آن رنج می برند. آلودگی هوا که بخشی از آن ناشی از فعالیت کارخانه ها و صنعتی شدن است، تنها یکی از معضلات زیست محیطی این روزهای کشور ماست.

خشک شدن دریاچه هایی نظیر دریاچه ی ارومیه و هامون در اثر خشکسالی و اجرای پروژه های عمرانی بدون در نظر گرفتن شرایط زیست محیطی نیز امروزه از مشکلات دیگر به وجودآمده است. از بین رفتن جنگل ها و پوشش گیاهی نواحی شمالی کشور و مشکلات و تهدید جنگل های زاگرس در اثر نفوذ گردوغبار و از آن بدتر، دفن زباله های شهری در مناطق جنگلی، باعث از بین رفتن بیش از شش هزار هکتار از جنگل های کشورمان در سال می شود. همه ی این موضوعات، جزو مسائلی بودند که در طول این سال ها جزو مطالبات و دغدغه های رهبر انقلاب محسوب شده و می شود.

وضعیت فعلی محیط زیست در کشور و بحران های حاصل از آن در شرایطی است که ایران مبتنی بر سند چشم انداز ۲۰ ساله می بایست به کشور اول منطقه در حوزه های مختلف و مخصوصا اقتصادی تبدیل شود و نیک می دانیم که امروزه، موضوعی به نام «توسعه ی پایدار» در نسبت تام با مسأله ی محیط زیست است.

از آغاز حضور انسان در زمین، استفاده از محیط زیست توسط بشر، همواره در جهت بهره برداری و رفاه انسان قرار گرفته است. اما با روند صنعتی شدن جهان، بهره برداری و استفاده از محیط زیست و منابع طبیعی، بیش از هر زمانی صورت گرفته است؛ به طوری که استفاده ی بیش از حد از منابع طبیعی و برداشت بی رویه از منابع در دسترس، باعث شده که نسل فعلی به منابع خدادادی که میراث نسل های بعدی است، تجاوز کند. به دلیل همین موضوع، صحبت پیرامون مفهوم توسعه ی پایدار، بیش از هر زمانی در زمان کنونی به گوش می رسد و از جایگاه بالایی در تداوم پیشرفت بشری برخوردار شده است.

* اهمیت توسعه پایدار برای جهان امروز
از توسعه ی پایدار تعاریف گسترده ای شده است، ولی آنچه در تمامی تعاریف مشترک است، استفاده از منابع طبیعی و خدادادی به گونه ای است که هم باعث رشد و بهره مندی جامعه ی امروزی شود و هم بتوان منابع را به گونه ای برای نسل آینده به عنوان میراثی ماندگار حفظ کرد. در یکی از تعاریف توسعه ی پایدار آمده است که توسعه ی پایدار، دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی است؛ به گونه ای که در بلندمدت منابع نگهداری شوند، محیط زیست محافظت شود و تندرستی و رفاه انسان ها تضمین گردد.

همان گونه که بیان شد، برای آنکه جامعه به صورت پیوسته پیشرفت و ارتقا پیدا کند، ناگزیر به بهره گیری از طبیعت است، اما بهره گیری از طبیعت همواره باید با این نگاه صورت گیرد که منافع نسل آینده نیز در نظر گرفته و تضمین شود. به عبارت دیگر، در بهره گیری از محیط زیست و منابع طبیعی، باید توجه داشت که منافع شخصی و کوتاه مدت اقتصادی، تنها ملاک عمل نباشد و منافع طولانی مدت نسل ها هم مورد توجه قرار گیرد.

اهمیت حفظ منابع طبیعی و محیط زیست تا بدان جاست که در قانون اساسی به صراحت به این موضوع اشاره شده و آمده است: فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.۱

* نقش محیط زیست در پیشرفت و آینده ی مطلوب کشور
یکی از مسائلی که در زمینه ی محیط زیست باید مورد توجه قرار گیرد، این است که حفظ محیط زیست یک امر حیاتی است و امری تجملاتی نیست، حفاظت از جنگل ها و پوشش گیاهی، مصرف بهینه ی آب و حفاظت از خاک و دیگر موجودات زنده، همگی برای بقای انسان و زندگی مطلوب مادی و معنوی او درجه ی بالایی از اهمیت را داراست.

برای مثال، اگر از آب های در دسترس، به درستی استفاده نشود، زندگی انسان ها از طرق مختلف می تواند دچار مشکل شود. با توجه به اینکه ایران کشور کم آبی به شمار می آید، درصورتی که از آب های موجود، در زمینه هایی مانند کشاورزی به درستی استفاده نشوند، بخشی از اشتغال و درآمد در این حوزه از بین خواهد رفت و منجر به مشکلات عدیده ی اقتصادی برای افراد شاغل در این بخش می گردد و عدم مصرف بهینه ی آب به عنوان یکی از منابع طبیعی ارزشمند و حیاتی، باعث وابستگی کشور به خارج، در زمینه ی محصولات کشاورزی مختلف می شود. در همین مورد امام صادق علیه السلام می فرمایند: زندگی بدون داشتن سه چیز بر انسان گوارا نیست: هوای تمیز، آب فراوان و گوارا و زمین حاصلخیز.۲

متأسفانه آلودگی هوا در شهر های بزرگ و صنعتی، در چند سال اخیر بسیار چشمگیر شده است؛ به طوری که تعداد روزهای هوای ناسالم در تهران از ۷۵ روز در سال ۸۵، به ۱۴۸ روز در سال ۹۲ افزایش یافته است. ۳ علاوه بر آلودگی های ناشی از فعالیت های زندگی ماشینی و صنعتی، اخیراً بحث ریزگرد ها نیز باعث شده است زندگی بخشی از مناطق جنوبی و غربی کشورمان با مشکلاتی مواجه شود. دانستن این موضوع که ریزگرد ها بر روی مسائل اقتصادی و کشاورزی هم اثرات سوئی ایجاد می کند، نگرانی ها را دوچندان می سازد.

در برخی مناطق کشور نیز شرایط زمین های کشاورزی، به دلیل بهره برداری بیش از حد و نادرست و بدون توجه به ظرفیت زمین، باعث شده است که حاصلخیزی سابق را نداشته باشند. استفاده از کودهای شیمیایی نیز باعث آلودگی بخش هایی از آب های زیرزمینی شده است.

موارد اشاره شده، برخی از دلایل اهمیت پرداختن به مسائل زیست محیطی است که به دلیل عدم توجه در گذشته، باعث کاهش کیفیت زندگی در بخشی از مناطق کشور شده و در صورت نپرداختن جدی به آن، می تواند مشکلات بیشتری برای نسل بعدی به وجود آورد.

رهبر معظم انقلاب با توجه به وضعیت امروز محیط زیست در کشور، در این زمینه می فرمایند: مسئولان کشور باید با برنامه ریزی دقیق، مدیریت صحیح و جدیت در کار، این سرزمین را از تضییع خسارت بار منابع حیاتی و طبیعی و ضایع شدن درخت، آب و خاک نجات بدهند.

* نقش مردم در از بین بردن معضلات محیط زیستی
برای برون رفت از بحران های زیست محیطی، یقینا دولت ها می بایست تمهیدات لازم را به عمل آورند. مسأله ی محیط زیست برای دولت ها می بایست از یک موضوع تشریفاتی یا درجه دو خارج شده و به عنوان موضوعی که مؤثر بر زندگی و سلامت و پیشرفت مردم و جامعه است تبدیل شود. به همین علت رهبر خطاب به مسئولین امر می فرمایند: «من خواهش می کنم مسئولینی که در بخش های مختلف هستند، به این نکته توجه کنند که نگاه به مسئله ی آب وهوا، نگاه به مسئله ی غبار، نگاه به مسئله ی دود، نگاه به مسئله ی هوای سالم، نگاه به مسئله ی آب سالم، نگاه به محیط زیست سالم، نگاه به مسئله ی جنگل ها، نگاه های اصلی است. این ها را در متن برنامه ها، در مجاری همه ی برنامه های زندگی بگنجانند.»۴

اما از سویی دیگر، با توجه به اینکه فعالیت های حفاظت از محیط زیست بسیار وسیع است، در همه ی کشورها، دولت ها به تنهایی از عهده ی تمامی امور زیست محیطی برنمی آیند و نیاز به مشارکت همگانی در حفاظت از محیط زیست دارند. بنابراین مسئولین باید در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های خود، شرایط را برای حضور آحاد «مردم» فراهم نمایند تا در این زمینه، از مشارکت آن ها حداکثر استفاده به عمل آید.

رهبر انقلاب هم با توجه به تجربه ی کمک گرفتن از مردم در مدیریت کشور می فرمایند: «از اول انقلاب تا امروز هر وقتی هر کاری را محول به مردم کردیم، آن کار پیش رفته است، هر کاری را انحصاری در اختیار مسئولان و رؤسا و مانند این ها قرار دادیم، کار متوقف مانده است.»۵

برمبنای قانون اساسی نیز در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیط زیست، که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه ی عمومی تلقی می شود.۶ ملت ما و خصوصاً جوانان مؤمن و انقلابی، که همواره در تمامی مقاطع انقلاب نقش سازنده ای داشته اند، هم اکنون نیز باید به فعالیت های خود در زمینه ی محیط زیست و مشارکت در این عرصه، رونق بیشتری دهند و خلأ های موجود در این عرصه را با نقش آفرینی خود پُر کنند.

اینکه رهبری هر سال در کاشت نهال پیش قدم می شوند، در واقع امر به معروف عملی ایشان به حساب می آید و حکایت از جایگاه این امر دارد. ایشان در همین مورد به جوانان چنین توصیه می کنند: «ما یک درخت می کاریم، معنایش این است که جوان ها که چندین برابرِ نیروی یک آدم پابه سن گذاشته ای مثل ما در آن ها وجود دارد و نشاط بیشتری دارند، تعداد بیشتری درخت بکارند و مردم عزیز کشورمان عادت کنند به سنت ایجاد این وسیله ی حیات.»۷

* ایران، الگویی برای ساخت تمدن نوین اسلامی
بنا بر گفته ی رهبر انقلاب، هدف کلان انقلاب اسلامی، ساخت «تمدن نوین اسلامی» است. از سویی دیگر، ایران با تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه و پیشتازی انقلاب خود، به الگویی برای بسیاری از دولت های برخاسته از اراده ی مردم تبدیل شده است و عملکرد ایران برای مردم و این حکومت های جدید، مانند الگویی برای مسیر پیشرفت، رصد می شود. از این رو، ایران باید الگویی جامع در مورد نحوه ی حفاظت از محیط زیست به منظور بهره مندی داخلی و بومی ارائه کند تا موضوع محیط زیست، که در تمدن سازی نقش حائز اهمیتی دارد، مطلوبیت داشته باشد. وضعیت مطلوب در محیط زیست ایران برمبنای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت۸، به صورت زیر ترسیم شده است:
*بهره مند از آب، هوا، خاک سالم و پاک و تنوع زیستی مطلوب، ایمن و پایدار در تراز جهانی
*دارای نظام های سیاست گذاری و اجرایی، شهروندان و جامعه ی آگاه، علاقه مند و عامل به دانش، اخلاق، اصول و هنجارهای محیط زیستی
*معیار پیشرفت و پیشتاز در عرصه ی کاربست و گسترش کارآفرینی با فناوری های نوین محیط زیستی در سطح کشورهای منطقه و جهان اسلام
*برخوردار از منظر روح بخش، جذاب و منتخب برای گردشگران

همچنین بر اساس سند ملی محیط زیست، ایران باید جایگاه اول در منطقه را از جهت کاهش انتشار گاز های گلخانه ای، استفاده از انرژی های پاک و تجدیدپذیر، تولید و بهره برداری از علم و فناوری محیط زیستی، سهم کارآفرینی محیط زیستی از تولید ناخالص داخلی، سهم مشارکت شهروندان و تشکل های مردمی داشته باشد.

به نظر می رسد که برای تحقق اهداف سند ملی محیط زیست، بیش از هر عاملی، مشارکت جوانان می تواند مؤثر واقع شود و ضروری است جوانان مؤمن انقلابی، با عزم جهادی خود، به مشارکت و تلاش علمی و عملی برای ارتقای حفاظت از محیط زیست و آبادانی ایران اسلامی بپردازند تا کم کاری های گذشته جبران شود و مردم کشورمان در افق ۱۴۰۴، از زندگی باکیفیت تر و سالم بهره مند شوند و ایران به عنوان الگویی منطقه ای در حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست سالم، مطرح شود. از این روی، به نظر می رسد بهبود شرایط فعلی جز با حرکت جهادگونه ی مردم و علی الخصوص «جوانان مؤمن انقلابی» امکان پذیر نیست. جوان مؤمن انقلابی می بایست دغدغه ی حفظ محیط زیست و رفع معضلات و مشکلات آن را در تمام روزها و هفته ها و سال ها را به عنوان یکی از دغدغه های همیشگی خود مد نظر داشته باشد.
منبع : جهان نیوز