: یك متخصص مغز و اعصاب ضمن تشریح تقسیم‌بندی‌های سردرد و راه‌های مواجهه با آنها گفت: مسكن‌ها همیشه داروی شفابخش سردرد نیستند و گاهی اوقات موجب تشدید سردرد می‌شوند.

به گزارش گروه «گفتگو» ، سردرد یكی از مشكلات شایعی است كه هر انسانی در طول زندگی خود آن را امتحان كرده است. ‌هر فردی با گرفتن سردرد به دنبال راه حلی برای تسكین آن برمی‌آید. ‌برخی‌ها به درمان‌های گیاهی روی ‌می‌آورند و تعدادی هم از داروهای مسكن استفاده می‌كنند و بدون آنكه به پزشك مراجعه كنند به خوددرمانی می‌پردازند كه این خوددرمانی بین مردم كشور ما زیاد دیده می‌شود به‌طوری كه بیشتر ایرانی‌ها در منزل خود به داروخانه‌ای مملو از قرص و دارو مجهز هستند كه بیشتر این افراد نه تنها به خوددرمانی پرداخته بلكه برای مشكلات دیگران هم دارو تجویز می‌كنند. این درحالی است كه بارها و بارها پزشكان و متخصصان یادآور شده‌‌اند كه در ابتدا علت هر دردی باید مشخص شود و سپس به دنبال درمان آن بود. ‌هر دردی در بدن، ‌یك علت خاصی دارد كه باید آن علت درمان شود نه درد. ‌درواقع بیشتر افراد با خوردن داروهای مسكن تنها به رفع درد و تسكین آن می‌پردازند و از اصل موضوع غافل می‌شوند. به همین خاطر است كه بسیاری از بیماری‌ها دیر تشخیص داده شده و بیمار معمولاً زمانی به پزشك مراجعه می‌كند كه دیگر كار از كار گذشته و آن بیماری به مرحله حاد رسیده است و در آن زمان است كه دیگر درمان كارآیی نداشته و همچنین هزینه‌های درمان نیز افزایش چشمگیری می‌یابد كه در اكثر موارد هم بی‌‌جواب است. سردرد هم یكی از همان مشكلاتی است كه به میزان زیاد در افراد دیده می‌شود اما متأسفانه بیشتر افراد آن را دست كم گرفته و به درمان علتی آن نمی‌پردازند و درد خود را با خوردن یك قرص مسكن یا داروهای گیاهی برطرف می‌كنند. لذا برای بررسی هر چه بیشتر سردرد و اینكه برای كدام‌یك از سردردها باید نگران بود به سراغ دكتر فرامرز امیری متخصص مغز و اعصاب رفتیم تا ابعاد مختلف ایتن بماری و گوشه‌ای از سوالات رایج مردم را در باره آن بررسی كنیم. فارس: وضعیت عارضه سردرد در كشور چگونه است؟ امیری: سردرد از شایع‌ترین علل مراجعه بیماران به پزشك است و شیوع آن بسته به جنس و سن در جامعه متفاوت است. در دسته‌بندی سردرد در زنان شایع‌تر از مردان و در افراد جوان شایع‌تر از میانسالان و اطفال است. بطور متوسط 10 تا 20 درصد مردم حداقل یك بار برای شكایت از سردرد به پزشك مراجعه می‌كنند. علت سردرد تحریك گیرنده های حساس درد در بافت های اطراف سر، گردن و جمجمه است. سردرد یك مجموعه وسیعی است كه تشخیص‌های مختلف را در دل خود جای داده است و بیماری كه با سردرد مراجعه می‌كند با لفظ كلی سردرد با آن برخورد می‌شود اما در دل این لفظ بسیاری از گروه‌های مختلف از بیماری‌ها می‌تواند وجود داشته باشد. در یك سر طیف سردرد‌های با اهمیت بسیار كم و در طرف دیگر طیف بیماری‌های وخیم وجود دارد. علائمی در یك بیماری سردرد ارزشمند است و بیماران باید با دیدن آنها نگران باشند. اصولا سردرد تازه عارض شده در فرد همیشه از نظر ما مهم است كه فرد هیچ سردردی نداشته است ولی الان به صورت ناگهانی دردی در سر خود احساس می‌كند. همچنین سردردی كه همراه با تهوع، استفراغ، اختلال هوشیاری، اختلال رفتاری، تشنج یا ضعف اندام باشد برای متخصص مغز و اعصاب اهمیت دارد. فارس: یك تقسیم‌بندی كلی از سردردها برای ما داشته باشید. امیری: برای اینكه دسته‌بندی سردرد‌ها را انجام دهیم آنها به دو قسمت اولیه و ثانویه تقسیم می‌كنیم. سردردهای ثانوی آنهایی هستند كه ثانویه به یك وضعیت و بیماری دیگر باشد. به عنوان مثال فرد دچار سینوزیت یا فشار خون بالا می‌شود و سردرد می‌گیرد همچنین ممكن است سردرد به خاطر تومور مغزی یا فشار بالای مغز یا سكته و ضربه مغزی باشد. اما سردردهای اولیه آنهایی هستند كه علت دیگری برای آن در جای دیگری از بدن پیدا نمی‌شود و بدون اختلال كاركردی در نسج مغز سردرد ایجاد می‌شود و به صورت شایع این سردردها به صورت سردردهای میگرنی و تنشی ایجاد می‌شود. البته طیف سردردهای اولیه بسیار بیشتر از اینهاست اما 85 درصد سردردهای اولیه را این 2 مورد تشكیل می‌دهند. سردردهای اولیه شرح حال مشخصی دارند. همیشه مسبوق به سابقه هستند و فرد چندین و چند سال سابقه سردردهای دوره‌ای دارد. به عنوان مثال فرد طی یك ماه یك یا دو روز سردرد می‌گیرد. این سردردها خصوصیات ثابتی دارند و معمولا نیمه‌ای از سر را در بر می‌گیرند؛ بالای 4 ساعت طول می‌كشند؛ ضربان دار هستند؛ گاها ممكن است در پیك سردرد، فرد را قرار دهند،؛ با استراحت بهتر می‌شود؛ اغلب به مسكن‌های معمولی جواب می‌دهند؛ سردرد شدت و ضعف پیدا می‌كند و در طی سال‌های بیماری اتفاق خاصی برای فرد نمی‌افتد. اما سردردهای ثانویه به علت دیگری اتفاق می‌افتد یعنی این اختلال به علت اختلال در خون‌رسانی در مغز ایجاد می‌شود به طوری كه مانند سكته مغزی به علت نوسانات فشار مغزی فرد سردرد می‌گیرد، البته در هر گروه سنی یكسری از دردها شایع‌تر است. فارس: رابطه سردرد و فشار خون چیست؟ آیا فشار خون باعث سردرد می‌شود یا برعكس آن اتفاق می‌افتد؟ امیری: برای اینكه فشار خون بالا مسبب سردرد شود باید میزان آن به یك حداقلی برسد و این حداقل باید 25 تا 30 درصد از میزان اولیه فشار خون فرد بالاتر رفته باشد. به طوری كه فشار مینیمم فرد بالاتر از 12 باشد. دیده شده بیمارانی مراجعه می‌كنند كه فشار آنها 12 روی 8 یا 14 روی 9 یا 17 روی 10 است كه فكر می‌كنند علت سردردشان فشار خون بالاست در حالی كه عدد كمتر فشار خون باید حداقل 12 باشد تا ایجاد سردرد كند. همانطور كه یك عامل مهم شكم‌درد و درد قفسه سینه چون ماهیت دردناك دارند موجب افزایش فشار خون می‌شوند فرد میگرنی هنگام گرفتن میگرن ممكن است فشار آن 16 روی 10 باشد اما سردرد شود. در اغلب موارد هم همین است یعنی فشار خون كه در اورژانس‌ها مراجعه می‌شود به دلیل یك بیماری دردناك ایجاد شده است. فارس: این مطلب كه اگر درد سر فردی به مسكن‌های معمولی پاسخ دهد سردرد او خوش‌خیم است و اگر سردردش با مسكن آرام نشود سردرد بدخیم است درست است؟ امیری: در پاسخ به این سؤال باید گفت كه اینگونه نیست و پاسخ به مسكن دال بر خوش‌خیم بودن سردرد نمی‌شود چرا كه ممكن است فرد مبتلا به تومور مغزی باشد اما به مسكن جواب دهد و از طرفی اغلب سردردهای اولیه كه خوش‌خیم هستند به مسكن جواب نمی‌دهند. فارس: در گروه‌های سنی چه نوع سردردهایی شایع هستند؟ امیری: در گروه‌های خاصی از بیماران و در اطفال شایع‌ترین علت سردردها میگرن است چرا كه میگرن از سن كودكی و نوجوانی از 10 تا 15 سالگی آغاز می‌شود و به مرور سردرد با یك فركانس و دوره مشخص در فرد جا می‌افتد و علائم بالینی دارد. در افراد میانسال و مسن علل مهم‌تری برای سردرد وجود دارد و معمولاً ضایعات مغزی مانند التهاب شریان مغز و ضایعات فراگیر مغزی مانند تومورهای مغزی از علل ابتلا به سردرد است. برخی سردردهای ثانویه به واسطه آرتروز گردن ایجاد می‌شود. همانطور كه درد قفسه سینه ایجاد سكته قلبی می‌كند و درد آن به دست هم منتشر می‌شود بیماری آرتروز گردن نیز می‌تواند درد گردن را به سر منتشر كند و از طرف دیگر سینوس‌های اطراف جمجمه كه فضاهای مختلفی در جمجمه هستند و كار تصفیه هوا را انجام می‌دهند اگر دچار التهاب شوند ممكن است موجب سردرد شوند. همچنین اگر در جمجمه و صورت دردی پیش آید این درد می‌تواند به سر منتشر شود. فارس: نحوه بررسی تشخیص انواع سردردها چگونه است؟ امیری: فردی كه با سردرد مراجعه می‌كند باید دید كه آیا مسبوق به سابقه سردرد بوده یا نه كه اگر بوده آیا خصوصیات سردرد تغییری كرده است یا نه. همچنین سردردی كه اخیرا عارض شده باشد و سردردی كه با علائم تشنج، ضعف اندام، اختلال در كاركرد شنوایی و با تاری دید همراه است برای متخصصان مغز و اعصاب اهمیت دارد. مسئله بعد معاینه فرد از نظر مشكلات اطراف جمجمه است كه آیا سینوس‌های افراد جمجمه چشم، فك، دندان و گردن دچار مشكل هستند یانه چرا كه ابتلای هر كدام از این موارد می‌تواند موجب درد در صورت و انتشار آن به سر شود. فارس: آیا اختلال بینایی، تاری دید، نزدیك‌بینی و افرادی كه عینك نمی‌زنند می‌توانند در ایجاد سردرد موثر باشند و آیا حتما باید عینك زده شود؟ امیری: باید در نظر داشت كه نزدیك‌بینی هیچ موقع مسبب سردرد نمی‌شود. فرد عینكی كه عینك نمی‌زند باید برای تمركز بهتر روی چشم خود فشار بیاورد تا تحدب عدسی چشمش را تغییر داده و بهتر بتواند ببیند و اگر این اتفاق بیافتد درد و خستگی افراد چشم ایجاد می‌شود ولی هیچ موقع سردرد صورت نمی‌گیرد. اما افراد نزدیك‌بین اگر میگرن داشته باشند عدم استفاده از عینك موجب تشدید میگرن آنها خواهد شد و اغلب سردرد‌ها در افراد عینكی نه به خاطر مصرف‌نكردن عینك است بلكه به خاطر فعال‌شدن زمینه میگرن فرد است. فارس: آیا داروها هم موجب سردرد می‌شوند؟ امیری: بله. موضوع بعدی و مهم داروها هستند و اینكه فرد چه دارویی مصرف می‌كند چرا كه داروهای مختلف با تغییر انقباض‌پذیری عروق مغز و میزان‌خونی كه به مغز فرد می‌رساند می‌توانند موجب سردرد شود. به طور كلی وقتی خون بیشتر به مغز برسد سردرد ایجاد خواهد شد. لذا بسیاری از داروهای فشار خون به دلیل اینكه شل‌كننده عروق هستند موجب می‌شود خون بیشتری به مغز رود و فرد را دچار سردرد كند. از طرف دیگر بسیاری از آنتی‌بیوتیك‌ها نیز ممكن است سبب‌ساز سردرد شود. فارس: در مورد درمان و توصیه های مبتلابان به سردرد بفرمایید. امیری: بعد از شناسایی افراد و تقسیم آنها به دو قسمت اولیه وثانویه نوبت به درمان می‌رسد و اصولا درمان سردرد به دو مرحله دارویی و غیردارویی تقسیم می‌شود. در سردرد‌های اولیه توجه به قسمت غیردارویی بسیار مهم است به طوری كه فرد باید منظم بخوابد چرا كه همچنان كه بی‌خوابی سردرد ایجاد می‌كند پرخوابی هم موجب سردرد فرد خواهد شد. همچنین وعده‌های غذایی هم باید به موقع خورده شود البته حجم غذای مصرفی مهم نیست اما وعده غذایی نباید حذف شود. وعده غذایی می‌تواند یك میوه كوچك و یا یك بیسكویت باشد گرچه ماهیت ماده غذایی هم مهم است.از طرف دیگر برخی افراد به برخی مواد غذایی حساسیت دارند لذا فرد باید ماده غذایی حساسیت‌زایش را كه موجب سردرد در او می‌شود مصرف نكند. افرادی كه دچار سردرد میگری و تنشی هستند حتما باید در روز نیم ساعت تا 45 دقیقه پیاده‌روی كنند البته باید بدانند پیاده‌روی زمانی ورزش محسوب می‌شود و جنبه درمانی در سردرد دارد كه اولا هر روز باشد و ثانیا بیش از 30 تا 45 دقیقه نباشد و سوما سریع باشد چرا كه پیاده‌روی كند هیچ تأثیری در كنترل سردرد میگرنی و تنشی ندارد و ملاك برای سرعت این است كه حداقل 20 تا 30 درصد تپش و ضربان قلب فرد افزایش یابد و اگر فردی به طور معمول ضربان قلبش در دقیقه 60 بار می‌زند به 80 تا 90 بار در ثانیه برسد. البته برخی حركات مانند خم و راست‌شدن و حركات چرخشی سر و گردن كه به میزان زیاد در ورزش‌هایی مانند فوتبال و ایروبیك دیده می‌شود باید حذف شود. لذا بهترین فعالیت فیزیكی فعالیتی است كه بدن تكان می‌خورد و سر ساكن باقی می‌ماند. فارس: مصرف مسكن در سردردها توصیه می‌شود؟ امیری:مسئله بعدی درمان دارویی است كه اگر سردرد حاد باشد مصرف مسكن بلامانع است. اما این نكته حائز اهمیت است كه در سردردهای مزمنف مسكن‌ها جایگاهی ندارد. سردرد مزمن سردردی است كه 12 هفته ادامه یابد. لذا فردی كه سالیان سال سابقه میگرن دارد به هیچ وجه حق ندارد مسكن مصرف كند. چون از طرفی فرد با مسكن جواب نمی‌گیرد و از طرفی دیگر خود مسكن موجب تشدید میگرن می‌شود. برای درمان میگرن هم باید علت اولیه شناخته و مشكلات محیطی برطرف شود و پس از آن درمان دارویی برای فرد آغاز شود. رسیدگی به سردردهای ثانویه متفاوت از اولیه است و در این سردردها بسته به نیاز فرد باید تشخیص انجام شود كه متداول‌ترین روش‌های تشخیص، سی‌تی‌اسكن، ام‌آرآی مغز و در مواقع لزوم اندازه‌گیری فشار داخل مغز است و درمان آها هم بر اساس نحوه تشخیص متفاوت است. گفت‌وگو از مسعود ملكی