حضور گسترده کاربران ایرانی در فضای مجازی، به چند سال اخیر باز نمی گردد. موج فعالان وبلاگ نویس ایرانی از دهه‌های هفتاد و هشتاد شمسی، نوید آینده ای روشن و فعال را برای جامعه اطلاعاتی کشور می داد و این روند فزاینده اکنون با حضور بیش از ۵٠ میلیون کاربر اینترنتی در کشورمان، صدها دوره رسمی آموزش مجازی دانشگاهی،بالغ بر ۱۵ هزار فروشگاه اینترنتی مجوز دار و صد ها هزار فعال کسب و کار اینترنتی، چهره جدیدی به خود گرفته است.
 
همه این ها در کنار فرصت آفرینی دیجیتالی در فضای اقتصاد مقاومتی، بستر خوبی را برای کلاهبرداران اینترنتی و ناقضان حریم خصوصی فراهم کرده است. به طوری که پرونده های پلیس سایبر در استان فارس در مقایسه با سال‌های گذشته بیش از ۵٠ درصد افزایش نشان می دهد و روند گزارشات مردمی به پلیس فتا روند صعودی به خود گرفته است.
 
فعالیت کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی در ۵ سال اخیر به شدت افزایش یافته است و این امر گرچه با فرصت های بسیاری برای علاقمندان به فعالیت های سایبری در سطح داخلی و بین المللی همراه بوده است، اما طبق گزارشات پلیس فتا نقض حریم خصوصی و سوءاستفاده از پروفایل و هویت مجازی ایرانیان روند فزاینده ای را نشان می دهد.
 
سبک زندگی دیجیتالی آسیب پذیر
 
سبک زندگی دیجیتالی امروز کاربران ایرانی ، بسیار آسیب پذیر شده است و رشد فزاینده کلاهبرداران اینترنتی و مجرمان سایبر که به شیوه های مختلف و خلاقانه و بعضا پیچیده، از حساب بانکی گرفته تا اکانت های تلگرام و اینستاگرام و دستگاه های pos، مشتریان و مخاطبان را مورد حملات سایبری قرار می دهند، شاهدی آشکار بر این معضلات دیجیتالی است.
 
نوعی فعالیت کلاهبرداری های امروزی فیشینگ (Phishing)  است که در آن مجرمان سعی می‌کنند تا با فریب دادن افراد، اطلاعات حساس آن‌ها را به دست آورند. مهمترین اطلاعاتی که مجرمان برای دستیابی به آن‌ها فیشینگ انجام می‌دهند، کلمات عبور، اطلاعات و جزئیات حساب بانکی و … هستند.
 
معمولا فیشینگ را از طریق جعل یک وب‌‌سایت (از نظر ظاهری و از نظر شباهت آدرس سایت)، ایمیل (ارسال ایمیل گول‌زننده) یا پیامک و تماس انجام می‌دهند.
 
برای درک بهتر فیشینگ به این مثال توجه کنید:
فرض کنید که برای شما ایمیلی از طرف یک فروشگاه آنلاین کارت شارژ ارسال می‌شود که در آن نوشته شده است: «می‌توانید با کلیک بر روی لینک زیر کارت شارژ ۵۰۰۰ تومانی را با قیمت ۴۵۰۰ تومان خریداری کنید.»
شما با دیدن این تخفیف وسوسه شده، بر روی لینک خرید کلیک می‌کنید و به صفحه‌ای دقیقا مشابه با صفحه خرید اینترنتیِ بانک منتقل می‌شوید. اطلاعات کارت بانکی خود را برای خرید وارد می‌کنید. پس از مدت کوتاهی حساب بانکی شما خالی می‌شود، چون اطلاعات کارت بانکی خود را در یک صفحه تقلبی وارد کرده بودید که در نهایت به دست کلاهبرداران می‌رسد.
 
کلاهبرداری فیشینگ همیشه در کمین شماست. یک لحظه غفلت در بررسی یک ایمیل یا آدرس یک وب‌سایت و یا نصب یک نرم‌افزار آلوده به بدافزار می‌تواند باعث از دست رفتن تمام سرمایه‌ و یا سرقت تمام اطلاعات حساس شما شود.
 
شایعه پراکنی در دوران کرونا ویروس جدید
 
اما از زمان اعلام شیوع بیماری کرونا ویروس جدید موصوم به کووید 19، شایعات مختلفی در فضای مجازی در استان‌های مختلف دست به دست شده است به طوری که هر از چندگاهی مسئولان استانی در مصاحبه با خبرنگاران، این موضوعات را رد کرده اند؛ شایعاتی چون ازدحام در جایگاههای عرضه سوخت به دلیل احتمال تعطیل شدن این مراکز در برخی استان‌ها، موثر بودن خوردن الکل برای مقابله با ویروس کرونا که افرادی اقدام به مصرف الکل تقلبی کردند، شایعه ابتلای اهالی یک روستا به کرونا، سوزاندن اجساد و انتقال بیماران کرونایی از شهرهایی چون قم و رشت به شهرهای دیگر از جمله این شایعات به شمار می‌رود.
 
با توجه به اینکه پیشگیری از شیوع هر چه بیشتر این بیماری نیازمند همکاری ، همدلی و عزم عمومی است اما در این میان باید به نقش اثر گذار رسانه ها در کاهش اضطراب جامعه ، بالا بردن اعتماد عمومی، ایجاد همدلی میان مسئولان و مردم اشاره کرد و رسانه ها علاوه بر مسئولیت آگاهی بخشی و ارتقا دانش عمومی می توانند به عنوان بازوی کمکی مسئولان حوزه بهداشت ، درمان و آموزش در ترغیب شهروندان به رعایت توصیه های پیشگیرانه و تشریح وضعیت واقعی اثر گذار باشند.
 
اگر چه این شایعات می توانند سبب افزایش اضطراب در جامعه شوند اما فرهنگسازی صحیح ، تقویت روحیه افراد ، افزایش اعتماد عمومی با انتشار اخبار درست و شفاف سازی ، ترویج مثبتگرایی و تولید برنامه ها شاد و امید بخش ، پرهیز ازانتشار برنامه ها و مطالب نا امید کننده بویژه برای کودکان و سالمندان ، پرهیز از تجمع در مکان های عمومی ، ارتقا سطح توانمندی و آگاهی افراد از راهکارهای کاهش تاثیر اخبار و شایعات ضد و نقیض بر مردم است.
 
یکپارچه سازی اطلاع‌رسانی از سوی نهادهای رسمی و معتبر ، پیگیری خبراز منابع موثق ،افزایش سواد رسانه ای و پرهیز از بازنشر خبرهایی که از صحت آن اطمینان نداریم، ارتقا و تقویت سطح اگاهی ، رعایت اخلاق و احترام به حریم خصوصی افراد از جمله راهکارهای مقابله با شایعات در شبکه‌های مجازی است.
 
در روزهای اخیر درگیری کشور به ویروس کرونا ، محور خبرها، تصاویر و فیلم های منتشره در فضای مجازی و کانالهای پیام رسان به این بیماری اختصاص یافته است و هر لحظه شاهد انتشار خبرهایی نادرست با اطلاعات ناقص و کذب در سطح جامعه هستیم که سبب شده افکار عمومی تحت تاثیر قرار گیرد و بسیاری از افراد دچار ترس و اضطراب شدید در مواجه با این ویروس شوند.
 
اما همانطور که در زندگی واقعی انسان ها می بایست قوانین و آدابی را رعایت کنند، زندگی در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی نیز آدابی دارد که بایستی به آنها توجه ویژه ای کرد تا کمتر آسیب ببینیم و از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود.
 
راهکارهایی برای افزایش امنیت فضای مجازی و شبکه های اجتماعی
 
در ادامه چند راهکار امنیت در شبکه های اجتماعی را بیان می‌کنیم و باید توجه داشت که همواره تمامی کاربران در شبکه های اجتماعی در معرض خطر می باشند و تهدیدات در کمین کاربران می باشد.
 
۱- محدود کردن اطلاعاتی که پست می کنید:
اطلاعاتی که ممکن است برایتان دردساز شود مانند آدرس یا برنامه های روزانه تان از جمله اطلاعات محرمانه شما هستند و اگر دوستان و اطرافیانتان اطلاعاتی از شما پست کرده اند مطمئن شوید در حدی باشد که آگاهی غریبه‌ها از آن مشکل ساز نشود و همیشه به یاد داشته باشید که اینترنت مکانی عمومی است و فقط اطلاعاتی را پست کنید که با دیده و یا خوانده شدن آن مشکلی نداشته باشید.
هر انچه پست می کنید به محض اینکه به فضای آنلاین رفت دیگر برگشت پذیر نیست و حتی اگر حذفش کنید در نرم افزارها یا سرورها باقی می‌ماند.
همانند پیام‌رسان واتساپ که حتی اگر پست یا وضعیت خود را حذف کنید، با نرم افزار های غیر‌رسمی این پیام رسان قابل مشاهده می‌باشد و حذف نمی‌شود.
 
۲- مراقب بیگانه ها باشید:
اینترنت تغییر هویت را برای افراد ساده ساخته است تعداد افرادی که می توانند با شما ارتباط داشته باشند محدود کنید و اگر با کسی که او را نمی شناسید ارتباط دارید مراقب میزان اطلاعاتی که آشکار می سازید و قرار هایی که می گذارید باشید
 
۳- شکاک باشید:
هرآنچه که آنلاین میبینید و می خوانید را باور نکنید افراد می توانند اطلاعات نادرست یا جهت داری را در موضوعات مختلف مانند هویتشان پست کنند و هرچند ممکن است عامدانه نبوده و اغراق و یا حتی شوخی باشد، به هر صورت مراقب باشید و به منبع و موثق بودن اطلاعات خود مطمئن باشید پیش از آنکه دست به کاری بزنید.
 
۴-  رمز عبور (پسورد) قوی انتخاب کنید:
برای تمامی رمزهای پیچیده برگزینید که نتوان به راحتی ان را حدس زد. اگر رمزهای شما ساده باشند دیگران و افراد هکر به راحتی می توانند به رمزها دست یافته و خود را به جای شما جا بزنند.
پسورد های پیچیده می بایست ترجیحا از ۱۰ کاراکتر به بالا تشکیل شده و شامل حروف کوچک و بزرگ و علامت‌هایی مانند *&%$#@ باشند.
 
۵. تنظیمات خود را بازبینی نمایید:
از تنظیمات محرمانگی سایت ها نهایت بهره را ببرید تنظیمات پیش فرض برخی تارنماها امکان دیده شدن مطالب شما را به دیگران می دهد ولی شما می توانید با تغییر کوچکی آن را محدود به افراد خاصی بکنید.
با این همه باز هم ممکن است اطلاعات شما دیده شود پس حواستان باشد که چه اطلاعاتی را آشکار می کنید و ممکن است سایت ها به طور منظم آپشن های خود را تغییر دهند پس تنظیمات امنیتی خود را مرتبا بازبینی نمایید تا از درست بودن آنها اطمینان حاصل نمایید.
و همچنین خط مشی محرمانگی سایت ها را چک کنید و برخی سایت ها اطلاعات و ایمیل کاربران را با سایت های دیگر به اشتراک می گذارند و در مواقعی شاهد هستیم که اطلاعات شما را به فروش می رسانند که به افزایش دریافت ایمیل های spam منجر می شود.
 
۶. مرورگر و نرم‌افزارهای خود را به روز نگه دارید:
همواره مرورگرها و تمامی نرم افزارهای خود را به روز نگه دارید تا هکر ها نتوانند از ضعف های امنیتی به شما ضربه بزنند و توصیه می شود که سیستم عامل دستگاه‌های خود را آپدیت نمایید و این قابلیت را فعال نگه دارید.
 
در آخر تقاضا دارم این روزها که کشور عزیزمان درگیر مقابله با کرونا ویروس می باشد ، با حفظ امنیت خود در فضای سایبر، آرامش خاطر خود را در این موضوعات تضمین کنید.
گردآوری: ساسان یگانه؛ مدرس سواد رسانه
پایان/