یکی از علت های بازماندن کودکان از تحصیل، فقر مادی و معنوی خانواده‌های شهری بویژه اقشار حاشیه‌ نشین است، اما بسیاری از دانش‌ آموزان خانواده‌های متوسط و بالای شهری هم به دلیل ناکارآمدی سیستم آموزشی مجبور به ترک تحصیل می‌شوند.

به گزارش "حافظ نیوز"، گرچه از نیمه شهریورماه، «#از_مهر_جا_نمانند» بدل شد به یکی از پرتکرارترین هشتگ‌های فضای مجازی و وزیر تازه رأی‌اعتمادگرفته هم هر روز با هشتگ‌کردنش در صفحه‌اش در توئیتر، از اقدامات وزارت‌خانه متبوعش برای جانماندن کودکان خبر می‌داد، اما روز گذشته اعلام شد که در سال تحصیلی جاری، یکهزار و ۷۶۹ کودک در فارس از تحصیل بازمانده‌اند. اغلب آنها در سن دبستان (6 تا 12 سال) هستند و آن‌گونه که مدیرکل بهزیستی فارس به باشگاه خبرنگاران جوان خبر داده، «از این تعداد ۷۲۰ نفر دختر و یکهزار و ۱۴۹ نفر پسر هستند و بیشترین کودک بازمانده از تحصیل مربوط به شهرستان شیراز است».

آماری که به گفته احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت کار، در کل کشور بالغ بر 136 هزار نفر است که 49 درصد این کودکان را پسران و 51 درصد را دختران تشکیل می‌دهند. به گفته معاون وزارت کار، بیشتر کودکان بازمانده از تحصیل در سن 10 تا 12 سال هستند و سهم بازماندگی از تحصیل در مناطق شهری بیشتر از کودکان روستایی است. همان‌گونه که در فارس نیز سهم کودکان بازمانده از تحصیل در شیراز بیشتر از شهرستان‌ها و روستاهای استان بوده است. اما چرا در سال‌های اخیر تعداد کودکان بازمانده از تحصیل (آن‌گونه که آمارها می‌گوید) افزایش داشته و پیامدهای این پدیده برای این کودکان و نظام اجتماعی چه خواهد بود؟

چه کودکانی از تحصیل باز می‌مانند؟

یکی از مهمترین و اساسی ترین حقوق هر انسانی بویژه در سال های متعارف ابتدایی (6 تا 12) سال حق تعلیم و تربیت و آموزش و یادگیری است، اما در برخی جوامع و کشورها عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مانع از حصول این حق و رسیدن به عنوان یکی از هدف های مهم نظام تعلیم و تربیت است. سوادآموزی تنها بخشی از مسئله ای است که بازماندگان از تحصیل از آن محروم می شوند، واقعیت این است که سواد در سطوح مختلف آن (از خواندن و نوشتن ابتدایی تا تحصیلات دانشگاهی) در زندگی روزمره افراد، شغل، آگاهی نسبت به شرایط، بزه کاری، زندگی خانوادگی، سبک زندگی و سرمایه فرهنگی و اجتماعی به اندازه ای موثر است که ریشه کنی بیسوادی کامل مستقیم منجر به کاهش مرگ و میر، بیکاری، بزه کاری و خشونت های خانوادگی و اجتماعی می شود.

منظور از کودک بازمانده از تحصیل، گروه سنی مدرسه 6 تا 18 سال است که در چرخه آموزشی کشور حضور ندارند و 2 گروه را شامل می شوند. گروه اول، کودکان مناطق عشایری و روستاهای دورافتاده و کم ‌جمعیت که از اول وارد سیستم آموزشی نمی‌ شوند؛ بجز این کودکان تعداد کمی از کودکان و بویژه دختران در روستاها و حاشیه شهرها به دلیل ناآگاهی، تعصب و فقر والدین، رنگ مدرسه را نمی‌ بینند، اینها بی‌سواد مطلق هستند. گروه دوم کودکانی هستند که در6 سالگی وارد مدرسه می‌ شوند و پس از چند سال تحصیل به دلایل مختلف ترک تحصیل می‌ کنند؛ این کودکان بیشتر در سن کم وارد بازار کار شده و در شرایط نامناسب و ظالمانه‌ای بناچار به کودکان کار تبدیل می‌شوند، بیشتر بازماندگان از تحصیل از این گروه هستند. کودکان در محیط کار طعم تلخ تبعیض، زورگویی و انواع تجاوزها را می‌ چشند و سرشار از عقده‌های روانی به مرحله جوانی و اجتماعی ورود می کنند.

یکی از علت های بازماندن کودکان از تحصیل، فقر مادی و معنوی خانواده‌های شهری بویژه اقشار حاشیه‌ نشین است، اما بسیاری از دانش‌ آموزان خانواده‌های متوسط و بالای شهری هم به دلیل ناکارآمدی سیستم آموزشی مجبور به ترک تحصیل می‌شوند. در میان کودکان لازم التعلیم اما بازمانده از تحصیل آسیب پذیری دختران به دلیل شرایط خاص حاکم بر جامعه شهری و روستایی بیشتر و به عنوان یک مشکل جدی آموزشی و پرورشی مطرح است.

عوامل کلی بازماندن کودکان از تحصیل

براساس بررسی ها فقر، بدسرپرستی، بچه های طلاق، مهاجرت، بی علاقه گی و بی انگیزه گی، بیماری و دیرآموزی از جمله علت های ترک تحصیل کودکان لازم التعلیم به شمار می رود. برطرف کردن این مشکلات و علت ها با همکاری همه دستگاههای ذیربط برای برطرف کردن مشکلات این قشر از کودکان برای داشتن نسلی پویا و موثر در آینده ضروری است. طبق بند ماده 32 پیمان نامه جهانی حقوق کودک که ایران نیز از امضا کنندگان آن است باید حقوق کودک را برای برخورداری از حمایت در برابر بهره کشی اقتصادی و انجام هرگونه کاری که ممکن است زیان بار باشد خللی در تحصیل اش
وارد آورد و به سلامتی یا رشد جسمانی، ذهنی و اخلاقی او آسیب برساند به رسمت شناخت. اما در مورد مشخص اخیر چه عوامل اجتماعی سبب شده که کودکان از تحصیل بازبمانند؟

فقر عامل اصلی بازماندن از تحصیل

در نشست علمی شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل در ایران که چندی پیش در ساختمان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برگزار شد، ابوالحسن فیروزآبادی قائم مقام وزیر کار با تأکید بر «عوارض» ایجاد حاشیه‌های شهری 10 تا 12 میلیونی در کشور و تغییرات جمعیتی که از روستایی به شهری تبدیل شده است؛ گفت: ضروری است سازمان‌ها در کنار کار خود اقدامات ویژه‌ای را در این خصوص به عمل بیاورند. همچنین احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت کار در این نشست با اشاره به اینکه فقر کودکان بدترین شکل فقر است، گفت: اگر کودک از داشتن مدرسه و تغذیه مناسب محروم باشد فقیر می‌ماند و وظیفه سیاستگذاران این است که عوامل را شناسایی و در جهت رفع آن قدم‌های اساسی بردارند.

راهکار آموزش و پرورش و بهزیستی

اما عبدالله پروین کارشناس مسئول آموزش پیش دبستانی و ابتدایی در خصوص شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل استان فارس گفته است: وزارتخانه از طریق ثبت احوال و سازمان‌های دیگر مانند بهداشت و درمان آمارگیری می‌کند و این آمار با آمار موجود در سامانه آموزش و پرورش تطبیق داده می‌شود و تفاوت این آمار همان کودکان بازمانده از تحصیل است. وی افزود: افراد را متناسب با محل تولد به تفکیک ۵۹ منطقه استان تقسیم می‌کنیم و به وسیله کارشناس و مدیر شناسایی می‌شوند که آمار کودکان پسر و دختر جذب شده را به وزارتخانه انتقال می‌دهیم. کارشناس مسئول آموزش پیش دبستانی و ابتدایی با بیان اینکه از کودکان جذب شده حمایت مالی و معنوی می‌شود، ادامه داد: لوازم التحریر، کیف و لباس به صورت رایگان در اختیار این کودکان قرار داده می‌شود و در طول مدرسه هیچ وجهی از آنها دریافت نمی‌شود. پروین بیان کرد: کارشناسان آموزش و پرورش، مدیران، شورا‌ها و دهیار ها در شناسایی این کودکان و همچنین بهزیستی در بخش تامین هزینه همکاری دارد. پروین همچنین اضافه کرد: فقرمطلق، ضعف فرهنگی و اجتماعی، بی سوادی اولیا، بدسرپرستی، نبود حمایت والدین و بعضا حمایت مربیان از جمله دلایل بازمانده شدن از تحصیل است. وی تصریح کرد: تشکیل جلسه با معاون امنیت اجتماعی و استانداری، تشکیل جلسات داخلی، تشکیل همایش‌ها و اختصاص دادن بودجه برای انجام فعالیت‌ها و کمک مالی به این دانش آموزان از اقدامات آموزش و پرورش برای این کودکان است. بهزیستی هم به عنوان یکی از متولیان اصلی در بازگرداندن کودکان محروم از تحصیل به مدارس اقداماتی در این راستا انجام داده است. 

از سویی، موسوی مدیرکل بهزیستی استان فارس نیز بیان کرد: تشخیص وضع و میزان نیازمندی، کمک مالی و غیرمالی برای بازگشت به تحصیل، تفاهم نامه با ۶ دستگاه و تشکیل کلاس برای آن دسته کسانی که امکان بازگشتشان به مدرسه وجود نداشت مانند اتباع، از اقدامات بهزیستی برای این افراد است. پروین در خصوص راهکار‌هایی برای کاهش بازماندگان از تحصیل گفت: همکاری نهاد‌های مربوطه باهم، اختصاص بودجه ویژه، تعیین کارشناس ویژه برای شناسایی این افراد و ارسال آمار این افراد به تمام دستگاه‌های مربوطه از سوی وزارتخانه و نبود موازی کاری از جمله راهکار‌هایی برای کاهش تعداد این افراد است.