در روزهای اخیر موضوع عدم تمایل بانک‌های اصلی اروپا برای همکاری با ایران بسیار مورد توجه بوده است. کمتر تحلیلی به چرایی این پدیده پرداخته است. بیشتر مطالب به مساله بدعهدی آمریکا اشاره کردند که هرچند درست است اما همه ماجرا نیست.

در روزهای اخیر موضوع عدم تمایل بانک‌های اصلی اروپا برای همکاری با ایران بسیار مورد توجه بوده است. اما کمتر تحلیلی به چرایی این پدیده پرداخته است. بیشتر مطالب به مساله بدعهدی آمریکا اشاره کردند که هرچند درست است اما همه ماجرا نیست.
اجمالا می‌توان گفت وضعیت کنونی کاملا قابل پیش‌بینی بوده و خیلی دور از انتظار نبود و نباید از مواجه شدن با آن حیرت زده شد.
برای تبیین شرایط کنونی و فهم چرایی عدم تمایل بانک‌های اصلی اروپایی برای همکاری با ایران چند علت می‌توان بیان کرد. این علل در طول هم بوده و در تقویت یکدیگر موثر هستند. هرچند وزن تمامی آنها یکسان نبوده و علت فنی به نظر نویسنده علت مهم‌تر و اثرگذارتری است.
علت اول: مارگزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد!
کاملا طبیعی است وقتی بانک پاریباس فرانسه در سال 93 (در دوران پساتوافق ژنو) 8.9 میلیارد دلار به دلیل همکاری‌های گذشته خود با ایران، جریمه می‌شود ویا بانک کامرز آلمان در همان سال نزدیک 1 میلیارد دلار جریمه می‌شود و یا دو بانک انگلیسی و یا بانک ژاپنی میتسوبیشی و چندین بانک دیگر جریمه می‌شوند که در مجموع درآمدی معادل 16 میلیارد دلار برای آمریکا رقم می‌زند، هم بانک‌های جریمه شده و هم بانک‌هایی که آنها را درس عبرت خود قرار داده‌اند، به راحتی حاضر نباشند که با ایران همکاری کنند. این همان چیزی است که در ادبیات فارسی گفته می‌شود «مارگزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد!».
اگر فضا آرام باشد و همه تحولات پیام مثبت به این بانک‌ها مخابره کنند، احتمالا با گذر زمان این علت مرتفع خواهد شد. اما سوال این است که «اگرِ» مفروض رخ می‌دهد یا نه؟
علت دوم: برجام تحریم‌ها را لغو نکرد!
علت دوم که تشدید کننده وضعیت تشریح شده در بالا است و زمان رسیدن به اطمینان لازم برای همکاری را طولانی‌تر از حد طبیعی می‌کند، این است که تحریم‌ها در برجام لغو (Terminate or Revoke) نشده‌اند بلکه یا تعلیق (Suspend) شده و یا توقف موقت اجرا (Cease the application) شامل حالشان شده است. این وضعیت دارای پیام مشخصی برای بازیگران اقتصادی است و آن پیام این است: «امکان بازگشت فوری تحریم‌ها وجود دارد. با احتیاط حرکت کنید!» این همان چیزی است که آمریکایی‌ها از آن با عنوان «Snap-Back»  یاد می‌کنند. به عبارت دیگر این وضعیت زمان رسیدن به تصمیم قاطع جهت همکاری با ایران را برای بانک‌های خارجی طولانی‌تر می‌کند. چرا که ترس از بازگشت تحریم‌ها و مورد تنبیه قرارگرفتن با توجه به بازگشت پذیری سریع تحریم‌ها بیشتر از حالت طبیعی است.
زمانی هم که آمریکا در مسایل مختلف تعامل با ایران، دندان نشان می‌دهد و به صورت مستمر پیام‌های تهدیدآمیز مخابره می‌کند، طبیعی خواهد بود بازیگران اقتصادی از جمله بانک‌ها، احساس کنند که آینده روابط ایران و آمریکا روشن نبوده و بهتر است «سری که درد نمی‌کند را دستمال نبندند».
علت سوم: تحریم‌های هوشمند و ترس از تنبیهات آمریکا!
از میان علت‌ها این علت جنس فنی دارد و نیازمند توضیح است. واقعیت آن است که در برجام ساختار تحریم‌ها خصوصا تحریم‌های آمریکا دچار تغییر نشد و تنها از وضعیت «تحریم‌های فلج کننده» (Crippling Sanction) به وضعیت «تحریم‌های هوشمند» (Smart Sanction) تغییر کرد. تحریم‌ها قبل از برجام گسترده بود و تمام بخش‌های اقتصادی ایران را هدف گرفته بود تا از این طریق اقتصاد ایران را فلج کند و ایران را وادار به پذیرش مذاکره و تغییر رفتار در حوزه هسته‌ای کند. پس از برجام تحریم‌ها تنها بخش‌های مشخصی را هدف قرار داده و به دنبال ضربه زدن به آنها است که مهم‌ترین آن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. پس تفاوت تحریم‌های هوشمند و تحریم‌های فلج‌کننده تنها در مصادیق هدف قرار گرفته توسط ساختار تحریم‌ها است و نه بود یا نبود ساختار، به عبارت دیگر ساختار تحریم‌هابه طور کامل برقرار است. به زبان دیگر وضعیت فعلی تحریم‌ها همچون طرح ترافیکی است که تنها چند خودرو با پلاک مشخص اجازه تردد در آن را گرفته‌اند و وضعیت عمومی طرح ترافیک تغییری نکرده است. این عدم تغییر وضعیت را می‌توان در پی‌نوشت 14 از صفحه 74 قطعنامه 2231 مشاهده کرد. در این پی‌نوشت تاکید شده است که برداشتن تحریم‌ها شامل تراکنش‌های مالی که برای افراد باقی مانده در لیست تحریم نمی‌شود.
تحریم‌های هوشمند برای به نتیجه رسیدن نیازمند همراهی تمامی بازیگران غیرآمریکایی است. برای همین مقررات دقیقی از سوی وزارت خزانه‌داری (اداره کنترل دارایی‌های خارجی-OFAC) برای اجرایی شدن برجام ارایه شده است. در این مقررات تاکید شده است که اگر بانک‌های خارجی با افراد باقی مانده در لیست تحریم تراکنش مالی انجام دهند با تحریم‌های آمریکا مواجه خواهند شد.
نکته جالب این است که آمریکا خود بانک‌ها را مسئول می‌داند و اگر تخلفی از تحریم‌های صورت گیرد، این بانک‌ها هستند که باید پاسخگو باشند و هزینه‌های آن را بپردازند. به عبارت دیگر ریسک همکاری با ایران روی دوش بانک‌هاست. با این وضعیت بانک‌های ترسیده و زخم خورده اروپایی در همکاری با ایران نگرانی بزرگی دارند و آن نگرانی این است که نکند در این همکاری از تحریم‌های آمریکا تخطی کنند و در نتیجه آن با تنبیهات میلیاردی آمریکا مواجه شوند. حتی اگر بانک‌ها تمامی سخت‌گیری‌ها و مقررات نظارتی را اجرا کنند بازهم امکان دارد که از تحریم‌ها تخلف کند و به صورت ناخواسته خدماتی به افراد، نهادها و موسسات باقی مانده در تحریم ارایه دهد و در نتیجه مشمول تنبیهات آمریکا شود. برای همین است که بانک ترجیح می‌دهد عطای همکاری با ایران را به لقایش ببخشد. البته در این میان هشدارها و انذارهای آمریکا نیز وضعیت را تشدید می‌کند. آمریکایی‌ها بارها و بارها و بارها اعلام کرده‌اند که تحریم‌های غیرهسته‌ای باقی مانده است و برجام هیچ تاثیری در آنها نداشته است. در جلسات متعددی که تیم‌های اعزامی آمریکایی به کشورهای دیگر خصوصا اروپایی داشته‌اند این مساله کاملا شفاف شده است. پس بانک‌ها ترس دارند که از تحریم‌های هوشمند آمریکا تخلف کنند و در نتیجه آن تنبیهات آمریکا که هزینه‌های چند میلیارد دلاری برای آنها ایجاد می‌کند، شامل حالشان شود.
در جمع‌بندی باید گفت عدم همکاری بانک‌های اروپایی با ایران نتیجه طبیعی هندسه برداشته شدن تحریم‌ها در برجام بوده است و آمریکا از این هندسه آمریکایی ساخته به خوبی استفاده می‌کند.
محمد علی مسعودی
منبع:فارس