چه تفاوت ماهوی میان نگاه آمریکا و روسیه به مقوله ایران وجود دارد؟ پاسخ به این پرسش ساده است. آمریکا در پی براندازی نظام حاکمیتی در ایران است اما روسیه چنین دیدگاهی ندارد.

حافظ نیوز/ سرویس سیاسی پس از فروپاشی شوروی سابق و تشکیل روسیه جدید، این کشور به یکی از متحدان منطقه ای ایران تبدیل شد چرا که وجود یک دشمن مشترک به نام آمریکا، سبب می شد ایران و روسیه درباره مهار نفوذ آمریکا در منطقه به یک تفاهم سیاسی نانوشته دست پیدا کنند.
فارغ از آنکه همکاری های منطقه ای ایران و روسیه طی دو دهه اخیر به ویژه در بحران اخیر سوریه، چه دستاوردهایی برای ایران و محور مقاومت به همراه داشته، توجه به نوع نگاه حاکمان روسی به همسایه جنوبی خود بسیار حائز اهمیت است.
در گذشته های نه چندان دور، هنگامی که کار تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر به روسها واگذار شد، تصور رایج در بین برخی مسئولین این بود که روسیه به سرعت این نیروگاه و دیگر پروژه های مشترک نیروگاهی، علمی تحقیقاتی و نظامی را با ایران به انجام خواهد رساند تا ایران را به یک کشور دوست و قدرتمند در منطقه تبدیل کند اما این رویای خام، خیلی زود رنگ باخت.
طی سالهای متمادی، روسیه از تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر سرباز زد و در واقع، در ازای عدم تکمیل این نیروگاه تا آنجا که می توانست از آمریکا و اروپا امتیاز گرفت.
چندی پیش نیز در خبرها، سخن از خرید هواپیمای استراتژیک سوخو-30 و همچنین راه اندازی خط مونتاژ تانک تی-90 در میان بود. اما باز هم در ساحت عمل، تا این لحظه چیزی دست ایران را نگرفته تا باز هم مسئولان کشور باز هم دریابند «بازی روسی» بازی بسیار پیچیده ای است و نمی توان به آن دل خوش کرد!
دست آخر هم می توان به ماجرای قدیمی خرید پدافند هوایی اس-300 از روسیه اشاره کرد که پس از سالها، سرانجام مشکل بارگیری محموله و ارسال آن حل شد تا روسها، به احتمال فراوان نسخه قدیمی اس-300 را به ایران تحویل دهند و این عدم تحویل نسخه قدیمی اس-300 به ایران در حالی اتفاق می افتد که روسها اعلام کرده اند سامانه پیشرفته و جدید پدافند هوایی اس-400 را به زودی به هند خواهند فروخت.
حال سوالی که مطرح می شود این است که چرا پوتین و سردمداران کاخ کرملین، در برابر ایران ترجیح می دهند «بازی روسی» از خود به نمایش بگذارند؟ بازی که ایران در تاریخ خود، پیشتر آن را از انگلیس و آمریکا مشاهده کرده و اصلا با آن میانه خوبی ندارد!

در پاسخ به این پرسش به چند نکته می توان اشاره کرد:
نخست آنکه روسیه بر اساس منافع ملی خود عمل می کند همانگونه که ایران چنین رفتاری را از خود بروز می دهد. روسیه همواره در پی امتیازگیری از غرب در مسائل مختلف نظیر بحران قفقاز و یا مرزهای غربی خود و همچنین محدود کردن گستره دامنه نفوذ ناتو در اطراف مرزهای خود است لذا تا زمانی که ایران را یک شریک راهبردی برای خود نبیند، در قبال آن دست به بازی سیاسی و امتیاز گیری خواهد زد. همانگونه که اشاره شد ایران نیز در قبال روسیه، در مقاطع تاریخی متعدد چنین رفتاری را از خود بروز داده و به عنوان مثال، در بحران اخیر اوکراین و مناقشات گازی میان روسیه و اروپا، ایران اعلام کرد حاضر به تامین گاز اروپاست تا بدین صورت، ترفندهای اقتصادی همسایه شمالی خود در برابر اروپا را خنثی کرده و دست آن را در حنا گذاشته باشد! حال این پرسش مطرح است که آیا پاسخ «بازی ایرانی» چیزی جز «بازی روسی» می تواند باشد؟! مسلما ایران اسلامی نیز در مسائل مختلف منطقه ای بیش از هر چیز، به دنبال منافع ملی خود خواهد رفت و اساسا هیچ کشوری در دنیا، منافع ملی خود را قربانی منافع ملی کشور دیگری نمی کند که از این وجه، نه ایران و نه روسیه را نمی توان شماتت کرد.
اما روابط ایران و روسیه زمانی راهبردی خواهد شد که این دو کشور، در عمل همدیگر را شریک راهبردی خود در مسائل منطقه ای به شمار آورند؛ اتفاقی که بحران های اخیر سوریه و عراق و همچنین دیگر مسائل منطقه ای، نشان داده روی آن نمی توان حساب ویژه ای باز کرد.
روسیه هیچگاه در پی تقویت محور مقاومت نبوده است و همین که سوریه و عراق و یمن به دامن غرب سقوط نکنند و کشورهای سرکشی چون ترکیه نیز در برابر روسها درس ادب بیاموزند برای کرملین کفایت می کند. اما نوع نگاه ایران به مسائل منطقه متفاوت است و تقویت محور مقاومت و تشکیل جبهه یک پارچه ضد صهیونیستی برای ایران موضوعیت دارد.
بنابراین، ایران نمی تواند روی روسیه به عنوان یک شریک راهبردی حساب باز کند و توقع داشته باشد سامانه هایی چون اس-400 و یا جنگنده هایی چون تی-50(پکفا) به ایران فروخته شوند.
علاوه بر این، تبدیل شدن ایران اسلامی به یک ابرقدرت جهانی، برای سردمداران کاخ کرملین نیز قطعا خوشایند نیست و آنها به دست خود، رقیبی بین المللی که در حوزه های اقتصادی و سیاسی با آنها رقابت کند نخواهند تراشید!
و دست آخر، پاسخ به این پرسش موضوعیت دارد که چه تفاوت ماهوی میان نگاه آمریکا و روسیه به مقوله ایران وجود دارد؟ پاسخ به این پرسش ساده است. آمریکا در پی براندازی نظام حاکمیتی در ایران است اما روسیه چنین دیدگاهی ندارد. در واقع، روسها به اصل وجود ایران به عنوان یک حاکمیت رو در روی آمریکا نیاز دارند چرا که سالهای سختی که ایران ژاندارم آمریکا در منطقه بود را به خوبی به یاد دارند و خواهان تکرار آن دوران نیستند اما در عین حال، دوست دارند همسایه جنوبی خود را به عنوان یک قدرت بازدارنده در حد و اندازه ای محدود و حتی وابسته ببینند و نه یک ابرقدرت مستقل و پیشتاز. اما همانگونه که عنوان گردید، نگاه آمریکا به ایران کاملا متفاوت است. آمریکائیها مسلما در پی براندازی هستند و مانع اصلی تحقق اهداف خود در فلسطین، یمن، سوریه، عراق، افغانستان و پاکستان و همچنین بحران های سیاسی کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر بحرین را از چشم ایران و گفتمان انقلاب اسلامی می بینند. بنابراین، اگر روسیه در برابر ایران «بازی روسی» در پیش می گیرد، آمریکا نه بازی آمریکایی بلکه «تخاصم آمریکایی» در پیش می گیرد.

نویسنده: سجاد زارع - کارشناس مسائل سیاسی