ظهور فروچاله ها که در واقع هشدار طبیعت در خصوص تبدیل قریب الوقوع دشت ها و مناطق حاصلخیز به مناطق بیابانی و عاری از حیات است، طی ماه های اخیر در برخی مناطق استان فارس مشاهده شده است.

حافظ نیوز/ فرونشست زمین که در اصطلاح زمین شناسی به آن «فروچاله» نیز می گویند، اتفاقی است که بر اثر پدیده های طبیعی و یا غیر طبیعی رخ می دهد. پدیده های طبیعی نظیر کاهش بارشهای جوی و خشکسالی و پایین آمدن سطح سفره های آب زیر زمینی و علل غیر طبیعی مانند برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی و یا دیگر مصارف می باشد.
یوسفی، مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور نیز در این باره  می گوید : با توجه به گرم شدن کره زمین و کاهش میزان بارش های جوی، علاوه بر کم آبی دریاچه ها، تمایل به استفاده از منابع آب های زیرزمینی افزایش یافته و با افزایش روزافزون بهره برداری از این منابع به ویژه در حوضه هایی که با پهنه های آبرفتی انباشته شده، نشست یا فرو ریزش زمین افزایش یافته است.

فروچاله ها چگونه تشکیل می شوند؟
 عزت ا... رییسی اردکانی عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز دلیل اصلی نمایان شدن فروچاله ها را پایین رفت سطح آب های سفره های زیرزمینی دانسته و معتقد است بافت خاک رس در برخی مناطق به مرور زمان و به دنبال برداشت زیاد منابع آب زیرزمینی شسته می شود و به تدریج یک حالت غار مانند در درون خاک ایجاد می شود و با بزرگ تر شدن غار، سقف آن تحمل و پایداری ندارد، ناگهان ریزش می کند و فروچاله ایجاد می شود.

فروچاله ها در اقصی نقاط استان فارس!
این پدیده خطرناک زمین شناسی که در واقع هشدار طبیعت در خصوص تبدیل قریب الوقوع دشت ها و مناطق حاصلخیز به مناطق بیابانی و عاری از حیات است، طی ماه های اخیر در برخی مناطق استان فارس مشاهده شده است.
نخستین بار، در شهریور ماه سال جاری فروچاله ای به طول 200 متر و عمق یک متر در محوطه تاریخی تخت جمشید سربرآورد.
علت این پدیده اما نیاز به واکاوی و ریشه یابی چندانی نداشت چرا که بلافاصله پس از وقوع این اتفاق، رضایی منفرد مدیر روابط عمومی میراث پایگاه جهانی تخت جمشید طی مصاحبه ای اعلام کرد:  طی سالهای گذشته بیش از 15 هزار و 800 چاه در منطقه اطراف تخت جمشید حفر شده که از این تعداد، هفت هزار و 800 چاه غیرقانونی است. همچنین به گفته رضایی منفرد درگذشته عمق چاه‌ها در این منطقه شش متر بوده اما هم‌اکنون به 290 متر نیز رسیده است!
اما این پایان ماجرا نبود و رانش و فرونشست زمین در حوالی روستای دیندارلوی فسا که از فروردین ماه 93 آغاز شده بود، سرانجام پای خود را به این روستا باز کرد و شکافی به طول بیش از 200 متر و عمق 3 متر، هشدارها در خصوص احتمال لزوم تخلیه این روستا را جدی و جدی تر کرد. علاوه بر این روستا، فرونشست زمین به نوبندگان فسا نیز سرایت کرد. شکافی به طول بیش از 250 متر و عمق تقریبی 4 متر پای ابراهیمی مدیرکل محیط زیست استان فارس را به نمازجمعه فسا باز کرد تا وی، با شهروندان این منطقه در خصوص مخاطرات جدی برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی و رانش و فرونشست زمین سخن بگوید.
اما بزرگترین فروچاله استان فارس در جنوب غرب شهر “ایج“ و جنوب شهرستان استهبان نمایان گردید. این بار، یوسفی رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) به میدان آمد و ضمن بازدید از این منطقه بیان کرد: در منطقه ایج به‌طور ناگهانی سطح زمین با قطر تقریبی ۲۰ متر و عمق نزدیک به ۸۰ متر با شیب دیواره‌ای نزدیک به قائم فروکش کرده است.
وی با اشاره به اینکه در کف این فروچاله آب در جریان است، اظهار داشت: در حال حاضر نیز ریزش زیرسطحی همراه با صدای مهیب ادامه دارد البته با توجه به اینکه ایجاد گودال ایج سریع و ناگهانی بوده می‌توان چنین استنباط کرد که در هنگام شکل‌گیری این فروچاله سطح زمین دارای آثار شکاف و فروچاله‌های بسیار کوچک بوده که آن‌هم سالانه توسط کشاورزان تسطیح می‌شده، این گودال بزرگ ابتدا با ریزش لایه‌های زیرسطحی شروع‌شده و پس از 10 سال به سطح نزدیک شده و زمانی که ضخامت بالایی گودال ضعیف شده به‌یک‌باره به لایه‌های سطحی به زیر ریزش کرده است. رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب (مرکز شیراز) گفت: بر اساس آثار و شواهد سطحی در پیرامون این گودال براثر زلزله و یا پایان مقاومت رسوبات سطحی احتمال ریزش بخش‌های دیگر به‌ویژه بخش شمالی آن وجودارد.
اما خطرناک ترین بخش سخنان یوسفی آنجا بود که وی گفت: دشت‌های مرودشت، بیضا، داراب، فسا و استهبان نیز علاوه بر دیگر مناطقی که ذکر شده، دچار پدیده فرونشست و گسیختگی زمین شده‌اند و در دریاچه مهارلو شیراز، بخش ارژن و سورمق نیز با پدیده فروچاله‌های انحلالی - ریزشی مواجه شده است.

”کشاورزی به هر قیمت” و ”باغشهر” عوامل ظهور فروچاله ها
همانگونه که کارشناسان و مسئولان مربوطه بیان کرده اند، آنچه که در این ایام بر سر دشت های فارس می آید، حاصل اشتباهات انسانی در برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی است. در بسیاری از مناطق استان فارس، عمق متوسط چاه های آب از چند ده متر به چند صد متر رسیده است که حال پس از گذشت چند سال، اثرات خود را در غالب ظهور فروچاله نمایان کرده است.
به راستی چرا طی سالهای گذشته و با وجود تشدید خشکسالی ها، مواردی چون احداث سیستم های آبیاری قطره ای و کنترل مصرف آب در مناطق کشاورزی استان صورت نگرفته است؟
چرا در برخی مناطق، علیرغم عدم دسترسی به منابع آب تا عمق چند صد متری از سطح زمین، اصرار بر تداوم کشاورزی و کشت محصول ادامه دارد؟
علاوه بر این موارد، می توان به ظهور پدیده ”باغشهر” در بسیاری از مناطق استان فارس نیز اشاره کرد. طرح اولیه باغشهرها نخستین بار در فارس، با هدف واگذاری زمین های بایر به مردم و ایجاد و گسترش باغداری صورت گرفت که طبعا نتیجه آن، گسترش فضای سبز در سطح استان، افزایش تولیدات باغی و باغدار شدن خیل عظیمی از مردم باید باشد.
اما این طرح اقتصادی، عملا تبدیل به طرحی شد که حجم وسیعی از منابع آب استان را به قتلگاه خشکسالی کشاند تا جایی که در بسیاری از مناطقی که این پدیده فرونشست زمین بروز کرده، می توان ردپای باغشهرهایی را یافت که بدون توجه به عدم دسترسی به منابع آب احداث شده و یا با تداوم خشکسالی ها، دسترسی آنها به منابع آب با محدودیت های فراوانی مواجه شده است.
در چنین شرایطی، تامین آب مورد نیاز برای باغشهرها که موجب حفر چاه های بعضا چند صد متری و کف شکنی های متعدد گردید، از جمله عواملی است که به بحران آب در استان فارس دامن زده و امروز این بحران، در قالب فرونشست زمین و پدیده خطرناک فروچاله ها خود را نمایان می کند.

چه باید کرد؟
همانگونه که بسیاری از کارشناسان و مسئولان عنوان کرده اند، پدیده فرونشست زمین حاصل برداشت های بی رویه از منابع آب زیر سطحی است. بنابراین، راه چاره را نیز باید در مدیریت بهینه همین مساله جستجو کرد.
عواملی چون تغییر و اصلاح الگوی کشت کشاورزان،  استفاده از سیستم آبیاری نوین قطره ای، پر کردن و مسدود سازی چاه های غیر مجاز حفر شده، نصب کنتور هوشمند بر روی چاه های دارای پروانه، برگزاری دوره های آموزشی ویژه کشاورزان و شهروندان، ممنوعیت تغییر کاربری زمین های کشاورزی به باغشهری، ممنوعیت صدور مجوز کف شکنی چاه و نهایتا کنترل شدید بر مصرف آب در بخش کشاورزی از جمله مهمترین عواملی است که می تواند از تشدید بحران در شرایط فعلی جلوگیری نماید.

منبع: هفته نامه شهر سبز