معاون بهداشتی شبکه بهداشت شهرستان مرودشت در مصاحبه با هفته نامه تخت جمشید به تشریح اوضاع سالک در مرودشت پرداخت.

به گزارش حافظ نیوز به نقل از «هفته نامه تخت جمشید» دکتر دهقانیان، معاون بهداشتی شبکه بهداشت و درمان مرودشت در ابتدای این مصاحبه در مورد بیماری سالک گفت: سالک یک بیماری پوستی مشترک بین انسان و حیوان از جمله جوندگان است که از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل به هنگام تغذیه خون بیمار به انسان سالم منتقل می شود.

وی در مورد عامل بیماری سالک بیان کرد: عامل سالک انگل تک یاخته ای بنام لیشمانیا است که درون سلول های بیگانه خوار( ماکروفاژها ) پوست تکثیر می یابد. این تکه یاخته در پوست انسان، سگ و جوندگان آلوده بصورت کروی یا بیضوی و بدون تاژک است. پس از خون خواری پشه خاکی از زخم های سالک این انگل به شکل دراز و کشیده و تاژک دار در روده پشه خاکی تکثیر یافته و پس از خون خواری مجدد پشه خاکی، به پوست فرد سالم راه می یابد و دوباره به شکل کروی یا بیضوی تبدیل می شود.

دهقانیان، ناقل بیماری سالک را نیز این چنین شرح داد: ناقل سالک (لیشمانیا ) پشه خاکی از جنس فلبوتوموس است. پشه خاکی در اندازه دو تا سه میلی متری، موقع نشستن، بال های خود را به شکل عدد ۷ نگه می دارد و بصورت جهشی پرواز می کند. پشه های خاکی از سطح پوست خون خواری می کنند. در زمان خون خواری از زخم سالک، انگل را می خورند و پس از یک هفته از طریق نیش، و خون خواری، آن را به فرد سالم انتقال می دهند.

وی در مورد انواع بیماری سالک گفت: بیماری سالک را به دو نوع خشک و تر تقسیم می کنند که سالک خشک را با نام شهری و سالک مرطوب را به نام سالک روستایی نیز می شناسند.

معاون بهداشتی شبکه بهداشت و درمان مرودشت در مورد مخازن بیماری سالک اظهار داشت: درشکل مرطوب (نوع روستایی) برخی جوندگان وحشی مانند موش های صحرایی و در شکل خشک (نوع شهری) انسان، سگ و گاهی شغال و روباه نقش مخزن را ایفا می کنند.

دهقانیان در مورد ویژگی های موش صحرایی به عنوان مخزن اصلی بیماری سالک گفت: موشها در صحرا و اطراف شهر در تپه ماهورها زندگی می کنند که یکی از معضلات کشاورزی در سراسر دنیا هستند. شیوه زندگی دست جمعی موش، مهاجرت برای فرار از خطر، زاد و ولد زیاد، زندگی در زمین های کشاورزی نزدیک به شهرها و وجود منابع عظیمی از غذا در مناطق شهری از مسائلی ست که کار مبارزه با موش صحرایی به عنوان مخزن بیماری سالک را سخت می کند.

وی در مورد چگونگی زیستن پشه خاکی به عنوان ناقل این بیماری نیز بیان داشت: پشه خاکی فقط هنگام غروب و ساعت های اولیه شب، خون خواری و تغذیه می کند. این حشره در طول روز در پناهگاه های گرم، تاریک و مرطوب، نظیر شکافهای عمیق دیوارها، اماکن متروکه و مخروبه، اسطبل ها، اطراف توده های زباله و کودهای حیوانی، لانه جوندگان، کنده درختان، حاشیه جویبارها و پشت لوازم ثابت منزل (مانند کمد و قاب عکس) استراحت و تخم ریزی می کند.

دهقانیان در مورد روند این بیماری اضافه کرد: پس از گزش شخص توسط پشه خاکی آلوده و گذشت ۲ تا ۸ ماه (دوره کمان بیماری)، در محل گزش پشه، یک برجستگی به رنگ قرمز در پوست ایجاد می شود که کمی خارش دارد، ولی فاقد درد می باشد. با گذشت چند هفته، این برجستگی سفت شده و اطراف آن ملتهب و به رنگ قرمز در می آید و بعد از دو تا سه ماه بر روی برجستگی، یک فرورفتگی به عمق یک میلیمتر ایجاد می شود و به تدریج از ضایعه، مایعی ترشح می شود که تدریجا به صورت دلمه در می آیند.

وی افزود: پس از مدتی، رنگ دلمه قهوه ای شده و سرانجام به صورت زخم سرباز در می آید. این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است. اگر دلمه از روی زخم برداشته شود، زخم دارای سطحی شفاف و قرمزرنگ می باشد که کف آن فرورفته است. این زخم درد ندارد، ولی گاهی دارای کمی خارش است.

دهقانیان ادامه داد: در صورتی که زخم به باکتری و یا قارچ آلوده نشود، ابتدا از مرکز شروع به بهبودی کرده و به تدریج التهاب زخم کاهش پیدا می کند و آن دلمه خشک می شود و پس از ۶ تا ۱۲ ماه ضایعه بهبود می یابد و جای آن به صورت جای سوختگی و جوشگاه یا اسکار مشاهده می شود.

وی همچنین فصل مرسوم مشاهده این بیماری را مهرماه خواند و یاد آور شد: هرچند این بیماری در مهرماه بیشتر نمایان می شود اما باید دقت کرد که به علت تغییرات آب و هوایی و گرم تر شدن کره زمین و طولانی تر شدن ماه های گرم فصول، در ماه خرداد نیز مراجعه کننده به مراکز بهداشتی داشته ایم.

معاون بهداشتی شبکه بهداشت و درمان مرودشت در پاسخ به خبرنگار هفته نامه تخت جمشید در مورد علل وجود بیماری سالک در منطقه مرودشت تصریح کرد: مرودشت از گذشته تا کنون همواره به صورت دشت کشاورزی، دارای کانال های انتقال آب کشاورزی بوده است که محیط مرطوب و خوبی برای رشد پشه خاکی آماده می کرده است و وجود دشت وسیع و توانایی بالای تولید غلات نیز، خواه ناخواه محیط مناسبی برای موش های صحرایی به عنوان مخزن این بیماری فراهم آورده است.

وی اضافه کرد: وجود کانال های روباز به عنوان منبع رطوبت، بوجود آمدن زمین های کشت نشده کشاورزی در اثر خشکسالی های اخیر و تبدیل آنها به مکانی مناسی برای زندگی موش ها، محیط مرطوب و مساعد دامداری ها در روستاها، وجود خانه های متروکه و زمین های رها شده و گاراژها به خصوص گاراژ های ضایعاتی از دلایل و محیط هایی است که برای رشد و نمو پشه سالک مناسب است.

دهقانیان در مورد درمان این بیماری گفت: سالک معمولا بیماری خود بخود بهبود یابنده است ولی اثر یا جوشگاه آن برای همیشه باقی می ماند . در نوع خشک بیماری چون مخزن بیماری انسان های آلوده هستند به منظور محدود کردن سرایت بیماری در تمامی موارد درمان هرچه سریع تر توصیه می شود . اما در نوع مرطوب سازمان جهانی بهداشت توصیه می کند که اگر ضایعات کوچک و به تعداد کم در نواحی پوشیده بدن هستند نیازی به درمان ندارند. درمان اصلی سالک در حال حاضر تر کیبات ۵ ظرفیتی آنتیموان (گلوکانتیم وپنتوستام) است. این داروها گران قیمتند، نیاز به تزریقات مکرر دارند و بعضا با اثرات جانبی همراه می باشند.

اگر ضایعات کوچک و به تعداد کم و در نواحی غیر از صورت وروی مفاصل باشند، هفته ای ۱ بار آمپول گلوکانتیم به صورت موضعی در اطراف ضایعه تزریق می شود. در ضایعات بزرگ و متعدد گلوکانتیم به صورت داخل عضلانی به مدت ۲ هفته در نوع مرطوب و ا هفته در نوع خشک تجویز می گردد .

از کرایو تراپی (سرمادرمانی) نیز دردرمان ضایعات محدود و کوچک سالک استفاده می شود که می تواند به تنهایی یا توام با تزریق موضعی گلوکانتیم هر ۲ هفته یک بار انجام شود. ‌

وی در پاسخ به جغرافیای سالک در منطقه گفت: عده ای معتقدند که این بیماری از استان های همجوار آمده است. برخی روند شروع سالک را از دریاچه بختگان می دانند که بخش های زیادی از استان را فراگرفته است و همواره در حال چرخ است.

دهقانیان در مورد وضعیت بیماری سالک در مرودشت تاکید کرد: از گذشته تا کنون به علت انجام برنامه های متعدد رتبه ما در این بیماری کاهش یافته است و امسال آمار مناطق خرامه و زرقان از ما بالاتر رفته است.

وی افزود: زمانی مناطق اسماعیل آباد و چهارطاق وضعیت بحرانی داشتند اما امروز به علت آگاهی های بیشتر و مراقبت های بهتر این بحران کاهش یافته است.

دهقانیان ادامه داد: اگر بخواهیم به طور دقیق تر در مورد مناطق درگیر با این بیماری در مرودشت توضیح دهیم باید بیان کنیم که به علت شرایط فراهم شده برای این بیماری هیچ منطقه ای مصون نخواهد بود زیرا به علت جابجایی مخزن و پشه خاکی و فراهم بودن شرایط زندگی این دو در مکان های مختلف و مهاجرت انسان ها، همه انسان ها در معرض خطر هستند.

معاون بهداشتی شبکه بهداشت و درمان اضافه کرد: در حال حاضر روستاهای ازن دره و مجدآباد، شهر رامجرد، روستاهای کوه سبز و چمنی و شهرک ولیعصر، همچنین روستاهای غیاث آباد و عباس آباد و فاروق در بخش سیدان و ضلع شرقی شهر مرودشت و حاشیه نشین ها در معرض خطر بیشتری هستند.

معاون بهداشتی مرکز بهداشت و درمان مرودشت در مورد مبارزه با این بیماری بیان کرد: هرچند در گذشته معتقد بودند که بهترین راه مبارزه با این بیماری، کم کردن مخزن است اما به علت وسعت منطقه، تغییرات محیطی، شرایط زندگی موش و پشه ها، همواره مخزن ها وجود خواهند داشت و بهترین استراتژی برای مبارزه با سالک خود مراقبتی است.

وی در پاسخ به این سوال که بهترین شیوه های مبارزه با این بیماری چیست پاسخ داد: استراتژی خود مراقبتی از اصول ماست بنابراین تاکید داریم که افراد به دنبال این باشند که اجازه ندهند پشه آنها را بگزد. برای این کار باید در مناطق سالک خیز، به علت خاصیت نیش کوچک پشه خاکی، همواره باید از لباس های پوشیده استفاده کرد و در جاهای باز مثل دست و صورت حتما از قلم دفع حشرات که در داروخانه ها موجود است، بهره برد.

دهقانیان ادامه داد: برای موثر بودن و ترویج استراتژی خود مراقبتی نیاز به آگاه سازی می باشد و به علت کمبود نیروهای شبکه و وسعت فعالیت های بهداشتی، سعی کرده ایم از توان دیگر مجموعه و دستگاه ها استفاده نماییم. برای این کار اقدام به تربیت مربی هایی از دیگر دستگاه ها نموده ایم که نیروهای بهداشت آموزش و پرورش، مداحان و روحانیان و رابطان بهداشتی ادارات از جمله این مربیان تربیت شده هستند.

وی اضافه کرد: در سال گذشته تلاش کردیم تمامی دانش آموزان منطقه مرودشت را در پوشش برنامه های آموزشی خود قرار بدهیم. علاوه بر این در دیگر مکان ها نیز اقدام به توزیع بروشور، بنر و اقلام آگاهی دهنده در مورد سالک نمودیم.

دهقانیان همچنین به توزیع پشه بندهای مخصوص در مناطق عشایری مرودشت اشاره کرد و بیان داشت: هرچند توزیع پشه بند می تواند یک راه کار باشد اما به علت فعالیت پشه، از یک ساعت قبل از غروب آفتاب تا نیمه شب، و مغایر بودن ساعت فعالیت پشه ها با خواب افراد عملا این نوع مبارزه از تاثیرگذاری زیادی برخوردار نیست.

معاون بهداشتی مرکز بهداشت و درمان مرودشت در مورد برنامه های کاهش مخزن گفت: برنامه های جونده کشی از شیوه هایی است که این مرکز دنبال می کند اما باید یاد آور شد که شیوه جونده کشی به علت ۵ مرحله ای بودن، وسعت زیاد منطقه، نبود کارگر فنی و کمبود نیرو نمی تواند به عنوان تنها راه حل باشد.

وی همچنین در مورد کاهش پشه ها عنوان کرد: پشه خاکی همواره وجود داشته و خواهد داشت اما ما سعی کردیم مناطق زندگی این موجود را کاهش دهیم که به کمک دیگر دستگاه ها به خصوص همکاری خوب شهرداری مرودشت توانسته ایم جمع آوری مراکز دپوی نخاله های ساختمانی، پوشش کانال های روباز، ساماندهی گاراژهای ضایعاتی، تخریب اماکن مخروبه و استفاده از سموم به صورت هدفمند را در دستور کار خود قرار دهیم.

دهقانیان همچنین به همکاری دستگاه ها اشاره کرد و گفت: برای مبارزه با بیماری سالک یک عزم جدی لازم است و همه دستگاه ها باید پای کار باشند اما متاسفانه به علت مشکلات داخلی خود دستگاه ها و عدم بودجه خاص در این باره، در برخی موارد همکاری برخی از این دستگاه ها کمرنگ تر می شود. اما همکاری خوب شهرداری مرودشت در امر تخصیص نیرو و ماشین آلات و همکاری خوب اداره راه و شهرسازی در حمل نخاله های ساختمانی و اختصاص سم توسط جهاد کشاورزی قابل تقدیر است.

وی همچنین ریختن نخاله های ساختمانی جدید، کانال های روباز شهر مرودشت، همکاری نکردن همه دستگاه ها، زمین ها روی باز و سخت بودن مراحل قانونی تخریب اماکن مخروبه، مراکز حاشه نشینی، اماکن ساخته شده در خارج از طرح تفضیلی و خشکسالی را از مسائل و مشکلات مبارزه با بیماری سالک بر شمرد.

همچنین دهقانیان به وضعیت فاضلاب شهرستان به عنوان عامل موثر در کاهش یا گسترش بیماری سالک اشاره کرد و گفت: در روستاهای ما که فاضلابی وجود ندارد اما در خود شهر مرودشت فقط ۴۰ درصد پوشش فاضلاب وجود دارد که نبود ۶۰ درصدی پوشش فاضلاب و نیاز به بودجه تقریبی ۸۰ میلیارد تومانی برای این امر و زمان بر بودن عملیات اجرایی آن از مشکلات این حوزه است که بر روند بیماری سالک موثر است.

دهقانیان در انتهای مصاحبه بیان داشت: برنامه های آموزشی ما با شروع مدارس به روال قبل ادامه خواهد داشت اما برای مبارزه با  این بیماری لازم است که مردم خودشان به مراقبت از خود بپردازند که برای این کار  استفاده از قلم دافع حشرات، پوشاندن کامل خود در مناطق مشکوک و در خطر سالک، استفاده از توری های فلزی، بکارگیری سم و اسپری هدفمند در درزگیرهای پنچره و جاهایی که گرم و مرطوب و محیط مناسب برای پشه می باشد، پیشنهاد می گردد.